Geleceğe yatırım yapmaktan ziyade yaşanan zamanın rahatını, zevkini, hazzını dikkate alarak hayatı tanzim etme anlayışının ağır bastığı bir dönem olarak tarihe geçen Lâle Devrini (1718–30) bitiren hadiselerin başında, hiç şüphesiz Patrona Halil İsyanı (28 Eylül–1 Ekim 1930) gelir.
Ancak, bu isyan hareketinin öncesi ve bilhassa sonrasında yaşanan çarpıcı daha başka hadiseler vardır ki, bunların da Lâle Devrini sonlandırmada bir hayli tesiri olmuştur.
Şimdi, dehşet verici bu hadiseler zincirine kısaca bir nazar gezdirelim.
Lâle, san'at kadar
rahavetin de sembolü oldu
Bu devrin baştacı edilen sembolü lâle bitkisisinin görünümü, hemen bütün san'at dallarına damgasını vurdu.
Taşa, mermere, ahşaba kazınan, kâğıda resmediler lâle motifi, devletin merkezi olan İstanbul'da alabildiğine revaç bulmasına rağmen, taşrada, yani merkezin dışındaki şehir ve kasabalarda fazla bir itibar görmedi. Dolayısıyla, Lâle Devrinin hayata zevklerine yansıyan kısmının sadece İstanbul ve yakın çevresiyle sınırlı kaldığı söylenebilir.
Bu dönemde, san'at ve medeniyet sahasında ciddî bir ilermenin olduğu tarihî bir vakıadır. Mimariden matbaacılığa, gemicilikten ressamlığa ve güzel hat san'atına varıncaya kadar, en ince zevklere hitap edecek derecede eserler vücuda getirildi.
Ancak, bir yandan da o devrin devletlûları ile kalburüstü zenginlerinin rahata meylettiği ve rehavete düştüğü de inkâr edilmez bir gerçek.
Üstelik, rehavete düşenlerin başında Sultan III. Ahmed geliyor.
Tam 27 senedir Osmanlı tahtında oturan III. Ahmed, bir kez olsun ordunun başına geçmiş ve sefere iştirak etmiş değil.
Oysa, ordunun başkomutanı padişahtır. Başkomutanın bunca zaman ordudan uzak durması ve adeta bütün hayatını Topkapı Sarayı ve çevresinde geçirmesi, orduda ve bilhassa Yeniçeriler arasında ciddî bir hoşnutsuzluk meydana getirdi.
Bu arada, uzun zamandır Müslümanlara zulmeden İran Safevî devletinin üzerine gidilmemesi, bu hoşnutsuzluğu zirve noktasına getirdi.
Padişah, sözde sefere çıkmak maksadıyla, Topkapı'dan Üsküdar'daki askerî karargâha gitti. Ancak, burada öteye bir adım olsun atmadı, atamadı.
Bu hal, tam 57 gün devam etti. Padişah, sefere çıkmamak için her türlü bahaneyi gecikmeye bir engel olarak yorumladı.
Ne var ki, onun bu tutumu pusuda bekleyen isyancıları daha da tahrik ederek ortalığı ateşe vermelerine sebebiyet verdi.
Patrona ve avaneleri
Hem Yeniçeri Ocağına kayıtlı, hem de hamam işleten Patrona Halil ve adamları 28 Eylül (1730) gününden başlayarak, İstanbul'un hemen her tarafını kundaklayarak büyük yangınlar çıkartı.
Bir yandan da, etrafına toplatığı çapulcu sürüleriyle hem zahire ambarlarını yakan, hem de "Kıtlık vaaar!" diye ortalığı velveleye veren Patrona, bu isyanının öncelikle Sadrâzam ve diğer hükümet erkânına karşı olduğunu söyledi. Sadrâzaman Nevşehirli Damad İbrahim Paşanın kellesini istemeye başladı.
Gece vakti Üsküdar'dan gizlice Topkapı Sarayına gelen Sultan III. Ahamed, durumun vahametini görünce, isyancılara direnmek yerine onların isteğine uymayı tercih etti. Sadrazam'ı idam ettirerek, cesedini bir öküz arabasıyla isyancılara gönderdi. İsyancılar, Sadrâzam'a ait olmadığını iddia ettikleri bu cesedi, ayrıca at kuyruğuna bağlayarak Saray'a geri gönderdi.
Sadrâzam ve diğer kabine üyelerini gözden çıkaran Sultan III. Ahmed, nihayet sıranın kendisine geldiğini bu vesileyle öğrenmiş oldu.
İsyancılar, "Böyle yalan yanlış işlere tevessül eden bir padişah istemezük. Böyle yalancı biri halife de olamaz" diyerek, padişahın tahtı bırakmasını istediler.
III. Ahmed ise, kendisinin ve aile efradının hayatına dokunulmamak şartıyla tahtı bırakacağını söyledi.
Bu konuda bir anlaşma sağlandı. Osmanlı tahtına 1 Ekim günü Sultan I. Mahmud geçti. Ancak, taraflar arasındaki güvensizlik yine de devam ediyordu. Herkes, eline geçecek bir fırsatı kollamanın düşüncesi, hesabı içindeydi.
Şair Nedim çıldırdı
İsmi Lâle Devriyle özdeşleştirilen Şair Nedim de, isyan gürültüsü esnasında hayatını kaybedenlerden biri oldu.
13 yıldır sadrâzamlık yapan İbrahim Paşa ve yardımcılarının katledilmesine, ardından 27 yıllık padişahın korkarak tahttan feragât etmesine ve İstanbul'un yangın yerine dönmesine şahit olan Şair Nedim, aynı günlerde dengesini kaybederek çıldırdı.
Bazı kaynaklarda, onun bir "illet–i vehime" denilen evham hastalığına yakalanarak vefat ettiği ifade ediliyor.
İsyancılar imha ediliyor
İsyancıların isteği ile Osmanlı tahtına gelen Sultan I. Mahmud, ne yaparsa yapsın onları memnun edemeyeceğini kısa süre sonra anladı.
Nihayet, isyancıların elebaşlarını imha için gizli bir plân hazırladı. 15 Kasım gecesi, mühim bir meseleyi danışmak için onları Saray'a dâvet etti.
Gece vakti Revan Köşkü civarında Patrona'nın da dahil olduğu elebaşılar ansızın derdest edilerek topluca öldürüldü.
Böylelikle, 12 yıllık Lâle Devri ile birlikte 2 aylık Patrona Devri de tarihe karışmış oldu.
01.10.2008
E-Posta:
[email protected]
|
