Osman GÖKMEN

Türkiye’yi düşlerken

Bindokuzyüzkırklı yılların sonuna doğru, Afyon tutukevinde onyedinci kez zehirlenen Bediüzzaman, Nietszche’nin, ‘Öldürmeyen her yara insanı güçlendirir’ düşüncesinin sırrına ererek, en güç ânında, bize, ‘Bizler acele ettik, kışta geldik, sizler cennet-asa bir baharda geleceksiniz, ümitvâr olunuz’ diyordu. Zulmün en şiddetlisine uğrayan bu yürekli insanın müjdelediği ‘cennete benzeyen bahar’ ne zaman gelecek, ‘sizler’ diye işaret ettiği hangi zamanın insanlarıdır, bilemiyorum. Ben, bugünden o karanlık günlere baktığımda, kendimi ‘bahar’da hissedemiyorum. Kışın zemheri günlerinden bir günün akşamını yaşıyoruz diye düşünüyorum. Türkiye’ye ilişkin düşlerime böylesi karamsar bir atıfla girmemin nedeni de bu. Belki de ilk gençliğini eylülün gölgesinde yitirmiş biri olarak, kendi kuşağımın umarsızlığını dile getiriyorum. Kim yazdıysa doğru yazdı, Eylül'ün gölgesinde kara bir yazdı. Yirmiyedi Mayıs ya da Oniki Mart, kartların daha açık oynandığı bir oyundu. Eylül, Mehmed Rauf’un nitelediği gibi derin bir melankoliyle geldi. Ardından bir samyeline dönüştü ve üzerine estiği fidanları ağuladı. Dimağımızda ve damağımızda zehirli bir tat bıraktı. Umutları bitirdi, filizleri kırdı. Sanki bitmeyecek bir kışa girdik. Üstad, ‘Bizler acele ettik, kışta geldik’ diyordu ama, sanki acele etmeyen bizler de karakışın orta yerinde, bir çığın altında kalmıştık. Savrulduk, kıyıya vurduk, o toz duman arasında yitip gittik. Düşlerimiz de bizimle birlikte kayboldu. Bu kayıp kuşağın sonradan onmadığını, bugün kırkbeşine merdiven dayamış olanlar iyi bilirler. Onlar, yıllarca zekâsını kurnazlıkta kullanan, Ankara’nın kara üniformalı asık çehresinin karşısında belirsiz bir geleceğin umudunu bile kuramadılar. Ardından kısa boylu dev adam geldi ve kaçırmakta olduğumuzu söylediği ‘medeniyet treni’ne bizi apar topar bindirdi. Bir trene bindik, ama bu buharlı mıydı, yoksa kara trenin hayvan taşıyan bir arka vagonu muydu bilemedik. Bindik bir alâmete gidiyorduk ‘muasır medeniyet seviyesinin üzerine.’

Masal der ya bir arpa boyu yol gittik diye, biz de böylesi bir yere gittik, dönüp baktık ki ardımıza, Eylül'ün kara gölgesinde büyük bir kısmı yitip giden umutlarımızdan geriye koskocaman bir hiç kalmış. ‘Biz’i ‘biz’ yapan değerlerden eser yok. Ortalık yine toz duman. Bu kez bir köşe dönmece, bir köşe kapmaca, bir gemisini yürüten kaptan, bir ‘çağı yakalama’ca, bir ‘çağ atlama’ koşusu. Oysa biz, koşu bittikten sonra da koşan atlardık. Bu süreç de umutlarımızın tümünü yok edemedi, yine umutlarımız yeşermeye başladı. Eylül'ün onikisinin getirdiği o meş’um anayasanın bugüne değin uzantılar veren baskıcı ve saçmasapan gölgesinin altında bugünlere geldik. Kimi okuryazarlar, Cumhuriyet’in ilk yıllarında ‘biz’im daha özgür ve özerk bir yolda yürüdüğümüzü söylerler. Bu söylentiye hiçbir zaman inanamadım. İnanmadım demiyorum, çünkü inanmak isterdim, ama, namlusunu, kendi ‘değer’lerine doğrultmuş bir askerî bürokrasinin kurduğu bu yeni devletin toplumsal ideali, Akif merhumun ‘tek dişi kalmış canavar’ diye nitelediği Batı uygarlığıydı. Yine kimi sosyal bilimci, Türkiye’nin, istiklal savaşını Batılı emperyalistlere karşı yürüttüğünü, buna karşılık, o dünyanın uygarlık dairesine girme idealiyle donanmış olduğunu söyler. ‘Batıya rağmen Batılaşma’dan söz ederler. Buna da aklımın erdiğini söyleyemem. O kuşak onurluydu, özgürlükçüydü, ulusalcıydı, idealistti, dürüsttü, çalışkandı, vs. Bu türden nitelemeler bana hiçbir şey anlatmıyor. Bir ölüm kalım savaşı verildi ama ardından köktenci biçimde bir modernleşme çabası. Trajikomik uygulamalar. Başların boyunlarından uçurulduğu, failimeçhullerin sayılamayacak kadar çok olduğu, şefliğin ‘ebedi’leştirildiği tam da patrimonyal bir yönetim tarzı. Türkiye’de, baştan beri işlerin yolunda gitmediğini düşünen benim gibi karamsarlar, giderek nihilistleşti ve devlet konusunda anarşist düşünürlere yanaştı. Bu, sanıyorum Eylülzede kuşağın değil, altmışsekiz neslinin de düçar olduğu bir haldi. Bu hal ve melâl içinde, meselâ, ‘Hubbu’l-vatan mine’l-iman’ sözünün bir hadis mi, yoksa bir ihtilâl sloganı mı olduğunu karıştırır duruma gelmiştik. Vatan sevgisi neredendir? Bugün bu soruyu, eğer ‘vatan’ aslî doğamız yani cennetse bu bir Elçi sözüdür, ama vatan kimilerinin uğrunda öldüğü, kimilerininse hayalî ihracat vurgunu yaptığı kirlenmiş bir yerse bir diplomat sözü olabilir diye cevaplıyorum. Ben, insanın vatanı için değil, vatanın insanı için olduğunu düşünüyorum. İnsanın topluma ihtiyacını olduğuna inanmıyorum, aksine toplumun bireye muhtaç olduğunu sanıyorum. Aslolan bireydir, hayat değildir. Aslolan o bireyin bu kanlı yeryüzünde ürettiği ‘değer’dir.

Ben, bu ülkede Bediüzzaman gibi onurlu bir insan yaşamasaydı, sanıyorum bugün burada soluklanmak için bir nedenimiz olmazdı diye düşünüyorum. Bu, hem bizim yaşama tutunmamız için önümüzde bir örnektir, hem de umutlarımızı diri tutabilmemiz için bir imkândır. Yoksa Sophokles’in dediği gibi, ‘en doğrusu bu dünyaya hiç gelmemek’tir, ‘bir kez gelmişsek de, yapılabilecek en doğru şey, bir an evvel, geldiğimiz yere geri dönmek’tir. Oysa ne gelmek ne de dönmek elimizde olmadığı gibi yapabileceğimiz biricik şey, burada bulunduğumuz an’ın, bize sunulmuş bir imkân olmanın ötesinde, ‘insan’ın gerçekleşmesi için bir zorunluluk olduğunu da düşünerek yaşamaktır. Bunun bedeli ağırdır. Ama hangi ‘gerçeklik’in bedeli ağır değildir ki? Türkiye’ye ilişkin düşlerimi diri tutan bir isim var: Bediüzzaman. Hölderlin’i doğruluyor: ‘İnsan, yeryüzünde şairane mukimdir.’ Zalimlerin satranç oyunlarına hiç bulaşmadı ve karışmadı, yürüyen bu mekanizmanın tekerine çomak soktu. Bu güzel adam, bu güzellik ve özgürlük, bize, bu kanla sulanmış toprağın üzerinde yürüyebileceğimiz bir izi, bir patikası olduğunu gösterdi. Yersiz yurtsuz bir yerde, bir patika buldu ve yürüdü. Sonra onun izinden yürüdük biz. Biz, onun açtığı çığırın çocuklarıyız. Bu yüzden hâlâ umutluyuz, hâlâ, bir uğrunda yaşanılabilecek bir ‘değer’den söz edebiliyoruz. Lale Müldür Antakya’da, Hazret-i İsa’nın havarilerinin açtığı ilk mağara kilisede söyleşirken şöyle demişti: ‘Bugün artık altın renkli şiirler yazılabileceğine inanmıyorum, o, başka bir dünyalara aitti, bugün dünyamız çok bireyselleşmiş, yaralanmış, kaotik bir dünya.’ Bu ilk bakışta doğru görünüyor. Ama bir de Sezai Karakoç’u dinleyince, başka bir yerden bakıldığında durumun böyle olmadığı görülüyor. İstiklâl Savaşının şiiri yazıldı, yazılabilir. Ama yazılması gereken başka bir destan daha var. O da, inançlarına yönelik savaşa karşı bu milletin gösterdiği iç direncin şiiri. İşte bunun destanını yazmalı. Bunu Karakoç yazdı. Cahit Zarifoğlu ise, bunu da içerir biçimde, çağın belâsına karşı insanlığı korumaya çalışan insanın destanını yazdı. Gerçekte Doğu ve Batı birkaç şaire çevirmiştir yüzünü. Biz de onlara bakarak bu vahşi dünyada yaşanmaya değer bir şeyin varolduğunu gördük. Türkiye’ye ilişkin düşlerimiz, işte onlardan yola çıkınca, barbarlığın bir gün sona ereceğine yöneliktir. Bir gün Efendimiz’in (sav) huzuruna biri gelir ve ‘Kıyametin zamanını bana söyler misin?’ diye sorar. Rahmet Elçisi suskunlaşır bir süre, ardından, ‘O gün için ne hazırladın?’ der. Bu bize, toplumun birey için olduğunu gösterir. Hayat, insanın kendisidir, kendi yaşamıdır. O bitince dünya yıkılır. Adam, ‘Bir şey hazırlamadım’ der. Elçi tekrar sorar, ‘Hiçbir hazırlığın yok mu?’ Adam bir zaman düşünür, ‘Sadece’ der, ‘Allah ve Elçisi’nin sevgisi var yüreğimde.’ ‘O zaman’ diye konuşur Allah’ın Elçisi, ‘O gün Allah ve Resulü’yle birlikte olacaksın.’ Kıyamet’in zamanı, saati önemli değildir. O güne hazırlıklı olmandır aslolan. İşte bir hazırlığın var, sana insanlık onurunu geri veren Elçi’nin ve O’nun bildirdiği Yaratıcı’nın sevgisi yüreğinde, bu bir hazırlıktır. Heidegger, insanın hakikate hazır olma halinden söz eder. Hazır olma durumu... Bu, bizim umudumuzdur. Eğer bir hayır için düş kuracaksak, işte bu, hazır olma halimizdir. Bunun için inançtan başka çaremiz yoktur. Bilmek için inanmamız gerekir. Bu, bizim yolumuzdur. İçinde yaşadığımız bu ülkeye ilişkin bir düşümüz olacaksa bu, ancak bu yolla olur. İnsanların birbirini çürüttüğü bir ortamda inancın aydınlığından başka bir imkanımız yoktur. İnsanın ötekine acı vermeden yaşayabilmesi için toplumsal ve ahlâkî bir ideali olmalı. Böylesi bir düşümüz var hâlâ bu ülke için. Bu, bir gün bu topraklarda, tarihin çeşitli zamanlarında olduğu gibi, özgür, onurlu ve hakiki bir yaşamın gerçekleşebileceğine ilişkin inancımızdır. Bunu bize ‘güç’ sağlamaz. Bunu bize, manevi ideallerini herşeyin üzerinde tutma azmini yitirmemiş olanlar sağlar. Biz, bize sunulan bu hayatı, bu ülkede ya da başka bir yerde, ona ihanet etmeden yaşamamız halinde gerçek kılabiliriz. Dünya yaşamı bir oyun bir oyalanmadır ama burada ciddiye alınması gereken bir ötedünya fikri vardır. Bu dünyada öteyi beriye çeken bir şiirsellikle yaşanmıyorsa, ötedünya öteleniyorsa, düşlerin tümü gerçekdışıdır.

‘Güç’ eksenli bir düş kuranların herşeyi çıkar temelinde tanımlamaktan kurtulabileceklerine inanmıyorum. Para, silah, siyasî araçlar, ne olursa olsun iktidar merkezli bir çaba, insanı huzurlu kılamaz. Mutlu olmak, huzur bulmak değildir. Huzur, kesintisizdir, gerçektir. Mutluluk bir tür avunmak, kendini aldatmaktır. Benim düşlerimde, mutlu değil, huzurlu bir toplumun resmi var. Bunun yolunun bireyden geçtiğini düşünüyorum. Erdemli, adil, özgür ve üreten birey. Düşünce-eylem birliğini sağlayabilmiş birey. ‘Öteki’ni, Derrida’nın ‘politik konukseverlik’ ilkesine benzer bir biçimde konuk etmeye hazır, kendisine kaderin yüklediği sorumluluğun idrakinde, insanlığın esenliği için çaba gösteren birey. Bu ‘birey’e tarihin kimi dönemlerinde tanık olmuştuk. Kollektif idealler uğruna bugün yok edilen, modern teknolojik toplumda ise tümüyle anonimleşen bu ‘varlık’ın yeniden varolması için hem umutlarımızı diri tutmalı, hem de bu umutları besleyecek olanın o olduğunu aklımızdan çıkarmamalıyız.

27.03.2008

E-Posta: