ABD’nin bir İran politikası var mı? Amacı var ve İran’ı etkisiz ve hatta eskisi gibi kendi uydusu haline getirmek istiyor. Yeniden kendi haziresine katmak istiyor. Bunun için bir politikası var mı? Belirsizlikten başka bir politikası yok. ABD diyalogtan kaçarak Hatemi devrini heba etti. Hatemi’nin elini güçlendirecek yaklaşımlardan kaçındı ve rejimi yumuşatmak yerine devirmeyi yeğledi. Bu da haliyle Irak işgalinden sonra başarısızlığa uğradı. Brzezinski’nin dediği gibi ABD açısından son durak İran mı olacak, bunu vakit gösterecek. Ama iki taraf da ileriye doğru kaçarken birbirlerine toslayabilirler ve bu ihtimal giderek daha fazla ağırlık kazanıyor.
Bununla birlikte, ABD’nin İran’a yönelik politikası olması gerektiğini savunanlar var. Bunlardan birisi Baker idi ve İran-ABD diyaloğu teklif ediyordu. James Baker ile Lee Hamilton’ın bu yöndeki teklifleri Bush tarafından kale alınmadı. Bush hâlâ bildiğini okuyor ama bildiği de bir şey yok. Bununla birlikte bazı tavsiye ve telkinler var. Bunlardan birisi ‘dual coientainment’in geri kalan ayağının canlandırılması. New containment politikasının uygulanması yani İran’ın bir şekilde ihtiva edilmesi ve tecrit edilmesi. Bunun mekanizma ve araçlarından birisi de “a new alignment” yani taraftar toplama ve saflaşma politikası. Esasında bu araçların hepsi Soğuk Savaş döneminin araçları.
Soğuk Savaş döneminde iki kutup vardı. Bunlardan birisi SSCB ve diğeri de ABD idi. ABD, SSCB’yi bloke etmek için ‘old containment’ politikası uygulamıştı. Böylece edindiği yeni dostlarla SSCB’yi enterne etmişti. Buna, İslâm dünyasını seferber etme mânâsında Yeşil Kuşak projesi de dahildi. Ateizme karşı bütün dinî renkleri ihtiva eden bir politika veya arayış idi. Araplar buna istiktap veya kutuplaştırma da (polarization) diyorlar. Gerçekten de kutuplaştırma ve alignment politikaları meyvasını vermiş ve SSCB havlu atmıştı. Böylelikle savaşsız bir şekilde Soğuk Savaşın galibi ABD olmuştu. Ancak o dönemde kutupsuz bir üçüncü kutup arayışı daha vardı. Buna zaman zaman Üçüncü Yol da deniliyordu. Bu da Bağlantısızlar (non alignment) hareketi idi. Bunun liderleri de Tito, Nasır ve Nehru gibi tanınmış liderlerdi. Bunlara kısaca Üçüncü Dünya ülkeleri de deniliyordu.
***
Soğuk Savaş sonrası dönemde şimdi ABD İran’a karşı aynısını vizyona koymak istiyor. Bunun için de “a new alignment” politikasının somut bir adımı olarak Körfez ülkeleri ile birlikte Mısır ve Ürdün ABD ile biraraya geldi ve İran’a karşı müşterek bir kutup oluşturmanın başlangıç adımını attılar. Kutuplaştırma ve saflaştırma için ‘Shiite Iran’s rising and Arab Sunnis sinking’ yani Şiî İran yükseliyor ve Sünnî Araplar batıyor şeklinde başlıklar atıyorlar. Bu defa da yine Irak’taki yanlış politikalarının sonucu dengeler kaybolunca Şiiliğe karşı Sünnî blok üretmek istiyorlar. Bunun ayaklarından birisi ihtiva veya çevreleme, ikinci ayağı ise bloklaş(tır)madır.
Soğuk Savaş döneminde SSCB’ye karşı bu politikayı Soğuk Savaşın altın beyni olarak kabul edilen George Kennan dizayn etti. Nixon’ın Kissinger ile birlikte yürüttüğü SSCB’ye karşı Çin ile temas ve ittifak da bu politikanın bir ürünüdür. Bu İran’a karşı yeni kutuplaşma veya saflaşma politikasını (realignment) ilk ortaya atan Washington Post yazarlarından David Ignatius oldu ve Rice da bunu telâffuz etti. Telâffuz etmekten öte Körfez ülkelerine giderek projeyi kuvveden fiile çıkarmaya çalıştı. Bir dereceye kadar da somutlaştırdı.
***
Ancak bu politikanın bir ayağı eksik. Herkesin hemfikir olduğu bu ayak diyalog ayağıdır. Son sıralarda yalnızlaşan İran diyalog konusunda olumlu sinyaller gönderiyor. Soğuk Savaş döneminde tecrit ve kutuplaştırarak bloke etme politikasına rağmen yine de her seviyede ve liderler seviyesinde SSCB ile ABD arasında diyalog sürekli devam etmiştir. Krizin tavan yaptığı Domuzlar Körfezi Krizi gibi buhranlarda bile Kennedy gibi Amerikalı liderler diyalog kapısını açık tuttular. Ama Bush, Baker, Brzezinski ve Kissinger gibi akil adamların bu yöndeki yüreklendirmelerine rağmen diyalog kapısını açmamakta direniyor, inadını sürdürüyor. Belki İran’ı küçük görüyor olabilir. ‘Düşmanı’ büyük görmek nasılsa küçük görmekte aynı derecede hatadır. Gerçekçi olmak en doğrusudur.
Time dergisi Rice’ın ütopik politikalardan gerçekçi politikaya geçeceğini duyursa da Bush yönetimi henüz o aşamanın çok uzağında. Netice itibarıyla, Soğuk Savaş SSCB’nin yenilgisiyle sona erdi. Galiba Soğuk Savaş sonrası ki, buna bazıları Üçüncü Dünya Savaşı veya Dördüncü Dünya Savaşı diyorlar bu dönem de galiba ABD’nin hezimetiyle son bulacak.
16.02.2007
E-Posta:
[email protected]
|
