Mecaz, dilin batinî boyutudur. Bundan dolayı, Abdulaziz bin Baz gibi kimi hocaların dilde mecazı kabul etmedikleri söylenir. Papa Regensburg sapağındaki konuşmasında İslâmın Allah tasavvurunun aşkın ve dolayısıyla erişilmez olduğunu ileri sürmüştü. Aslında mefhumu muhalifiyle Hıristiyanlığın bilâkis erişilebilir bir tanrı tasavvuru barındırdığını ve getirdiğini söylemek istemiştir. Aslında burada büyük bir yanılgı var. Papa 16’ncı Benediktus’un bu suçlaması sadece İslam’a yönelik olmayıp bilâkis Hıristiyanlığın dışındaki bütün dinler için de geçerlidir. Bu anlamda, kılıç suçlaması nasıl İslam’la sınırlı değilse erişilmezlik suçlaması da İslâmla sınırlı değildir. Museviliğin Allah tasavvuru da çok farklı değildir. Ve Musa bin Meymun’un Delaletü’l Hairin’de iki dini bir araya getiren ortak noktaları görmek mümkün. Bu anlamda, modern dönemlerden önce yaşamış Yahudi ilahiyatçıların birçoğu İslâmı tevhid dini kabul ederken Hıristiyanlığı yine teslisle alâkalı olarak tevhid dini olarak saymamışlardır. Binaenaleyh Hıristiyanlığın erişilir Allah tasavvuru teslis, teşbih ve şirkle irtibatlıdır. Papa’nın erişilir ve ulaşılabilir Allah tasavvurunun dayanağı teslistir. Bu bağlamda onlara göre, Allah, biricik oğlu İsa’yı insan kılığına sokarak ve fiziki olarak bedenlendirerek insanlığın içine kurtarıcı olarak salmış ve göndermiştir (bedenlenme, tecsit ve inkarnasyon). Bu inançlarında temel iki espri vardır. Birincisi, biricik oğlunu dünyaya göndererek beşeriyeti kurtarmıştır (kimi kimden kurtarıyor?). İkincisi, bedenlenme suretiyle kullarına daha yakın ve erişilir olmuştur. Bu bağlamda, bedenlenme İslâm literatüründe hulul ve ittihad anlayışına tekabül etmektedir. Yani Allah’ın özü ve sıfatı bir bedene girmiş ve onunla birleşmiştir. Hıristiyanlar bedenlenme doktrini ile birlikte gerçekten de aşkınlık yerine erişilirliği benimsemişlerdir. Ancak bu erişilirlik kavramında da bir problem ve anlaşmazlık var. Onların erişilirliği şirk üzerinden fiziki bir erişilirliktir. Müslümanların erişilirliği ise metafizik üzerinden aşkın bir erişirliktir. Kimi gulat yani aşırı Şiilerde ve bazı sufilerde bu anlayış vardır. Ali Allahiler olarak da bilinen fırkaya göre Allah’ın özü Hazreti Ali’ye geçmiştir. Bu gerçek manada bir hulul ve tecsim anlayışıdır. Kimi sufiler de aslında kurbiyet makamında (Papa’nın deyimiyle erişilirlik) ittihada kail olmuşlardır. Ama onlardaki bu ittihad fena yani yok olma suretinde gerçekleşir. Mecazi inkarnasyonu veya kurbiyeti ifade eder. Kurbiyet fiziki değildir. Bu, vahdet-i vucut ve fena mertebesinin varta ve yansımalarından birisidir. İslâmda da kurbiyet, erişilirlik elbetteki vardır ama bu Allah’ın aşkınlığına zıt değildir. Bilâkis aşkınlıkla birlikte kurbiyet iç içedir. Allah insanlara bedenlenme yoluyla değil de emrindeki ruh veya manevî yollarla yakındır. Bu melekelerle irtibat halindedir. Şah damarından daha yakın olması buna işaret ve delâlet eder. Hallac, Ömer İbnü’l Farid gibi sufilere nisbet edilen ittihad anlayışı aslında mecazi kurbiyetten başka bir şey değildir. Allah’a erişme ve onda yok olma meselesi daha ziyade manevi ve mistik bir tecrübedir. Hâlbuki Hıristiyanlardaki kurbiyet ve erişilirlik anlayışı Hazreti Mesih üzerinden bedenidir. Kimi sufilerdeki ittihad suretiyle görülen kurbiyet daha ziyade manevidir. Sekr ve istiğrak halinin ürettiği şathiyat veya şatahat kabilindendir. Ama Hıristiyanlar bedenlenmeyi her makamda ve uyanıkken de söylüyorlar.
Beyazıd Bistami ve benzerlerinde görüldüğü gibi. İbni Teymiyye’ye göre Hıristiyanlardaki bedenlenme doktrini,’ muayyen ve mukayyet hulul ve ittihad’ çeşitleri arasındadır. Ali Allahilerde de böyledir. Hulul Allah’ın bedene geçişliliğidir. Bu suretle oluşan birleşme haline de sufi ıstılahatında ittihad denilmektedir. Bu, ya su ile sütün birleşmesi kabilinden olur ki, Kıpti, Habeşi ve Sudanlılar arasında geçmişte yaygın olan Yakubiler bu inanç ve görüşte idiler. İbni Teymiyye’ye göre Nesturiler de hululcüdürler. Melkaniler ise bir nev'î ittihada inanırlar. Bir de mutlak hululiye vardır ki bu da mutlak bedenlenmedir. Vahdet-i mevcut mertebesi, böyle bir anlayışa kapı aralamaktadır. Bu anlayışa göre Allah’ın özü her şeye geçmiştir. Enerji ile maddenin sürekli ve ebedî olarak dönüşümü böyle bir anlayışın farklı suretlerinden birisidir. İbni Teymiyye’ye göre hululcülerin veya ittihadcıların en alt mertebesi işte budur. İbni Teymiyye’ye göre, Cehmiyye taifesi (Cehm İbni Safvan taraftarları) mutlak hulul inancına sahiptirler ve bundan dolayı demleri helâldir. Onlar her şey Allah’tandır diyecekleri yerde her şey Allah’tır diyorlar. Heme ez ost diyecekleri yerde heme ost demişlerdir.
04.01.2007
E-Posta:
[email protected]
|
