Tevhid’in anlamını tam olarak bildiğimiz, anladığımız ve hakikatine nüfuz edebildiğimiz söylenemez. İman için Allah vardır ve tektir, demek yetmez; tevhidi anlamak ve yaşamak gerekir. Öyle ise tevhid nedir?
Allah’ın varlığını ve birliğini kabul etmek demek olan tevhid, Onu tüm isim ve sıfatlarıyla tanıyıp, yalnız Ona ibadet edip, yalnız Ondan yardım dilerken; her şeyi Onun yarattığını, idare ettiğini ve her an, her şeyle ilgilendiğini, her an yaratılışta olduğunu ve bütün sıfatların tecelli ettiğini bilmektir. Dolayısıyla tevhid, Allah’ın varlığını, birliğini, sonsuz isim ve sıfatlar sahibi olduğunu; eşi ve benzeri bulunmadığını bilmek ve inanmaktır.
Bu bilgi ve imanın en özlü ifadesi kelime-i tevhid “Lâ İlâhe İllallah”tır. Anlamı, ‘Allah’tan başka ilah yoktur’ şeklindedir. Bunu bilerek ve kabul ederek söyleyen, mü’min, muvahhid adını alır.
Tevhidin, yani, Allah’ın varlığı ve birliğinin zihinlere daha iyi nakşedilebilmesi için varlık mertebesi üç kısım olarak tasnif edilmiş:
a) Vâcibu’l-Vücûd: Varlığı mutlak gerekli olan, olmaması imkânsız ve başkasına bağlı olmayan sonsuz isim ve sıfatlar Sahibi. Bu da yalnızca Allah-u Zü’l-Celâl’dir.
b) Mümkinü’l-Vücûd: Varlığı mümkün olan. Yani, varolması da, olmaması da mümkün olan varlıklardır ki Allah’ın dışında olan tüm yaratıklardır.
c) Mümteniü’l-Vücûd: Varlığı mümkün olmayan. Bu da, Allah’ın eşi ve benzerinin olması gibi. Allah’ın eşi ve benzerinin olması mümkün değildir.
Allah, bizatihî (kendi kendine) ve kendiliğinden mevcuttur. Varlığı mutlak zarûrî olan, kendi iradesiyle kâinatı yoktan var eden, sonsuz ilim, irade, kudret gibi sonsuz isim ve sıfatlar sahibi; ibadete, itaate, övülmeye, şükredilmeye gerçek lâyık; bütün kâinatı yoktan var eden ve bir saray, bir ev gibi muntazam idare eden; yıldızları zerreler gibi hikmetli, kolay çeviren, gezdiren ve zerrâtı/atomları muntazam memurlar gibi istihdam eden; şeriki, nazîri, zıddı, niddi olmadığı gibi, sûreti, misli, misâli, şebîhi olmayan; maddeden mücerred ve muallâ; tahdid-i kayd ve zulmet-i kesâfetten münezzeh ve müberrâ; ve şu umum envâr ve bütün nurâniyât Kendisinin envâr-ı kudsiye-i esmâsının (isimlerinin kudsî nurlarının) bir kesif zılâli/yoğunlaşmış gölgesi; umum vücud/varlık, bütün hayat, âlem-i ervâh ve âlem-i misâl yarı şeffaf bir âyine-i cemâli (cemalinin aynası); sıfâtı muhîta/kapsamlı; ve şuûnâtı külliye olandır.1 Ne kadar hamd ve medih/övgü varsa, kimden gelse, kime karşı da olsa, ezelden ebede kadar hastır ve lâyıktır o Zât-ı Vâcibü’l-Vücud’a ki, Allah denilir.2
İnsanlık tarihi boyunca, en ilkel kavimlerden en modernlerine, ilk devirlerden günümüze kadar insanlarda Allah düşüncesi ve tapınma meyli mevcut olması; yanlış, batıl da olsa, sığınılan ve ibadet edilen güçlü bir varlığın bulunması, Allah’a imanın, doğuştan fıtratımızda, insan ruhunun derinliklerinde var olduğunun delili ve ispatıdır.
İçecek suya ulaşamayanın kirli, pis suları içmek zorunda kalması gibi; her dönemde, basit ve batıl da olsa bir dîne, bir mabud fikrine rastlanması; çeşitli şekillerdeki putlara tapınılması; ateş, güneş, yıldızların, nehir vs. kutsal sayılması; kendisinin üstünde büyük bir kudretin bulunduğuna inanılması; Allah’ın varlığını ortaya koyar.
Allah’ın tek yaratıcı olduğuna, varlığının isbatına delil olacak birçok âyetlerden biri de şudur: “Şüphesiz göklerin ve yerin yaratılışında, gece ve gündüzün değişmesinde, insanların faydasına olan şeyleri denizde taşıyıp giden gemilerde, Allah’ın gökten su indirip onunla ölmüş olan yeri dirilterek üzerine her çeşit canlıyı yaymasında, rüzgârları ve yer ile gök arasında emre hazır bekleyen bulutları evirip çevirmesinde elbette düşünen bir topluluk için Allah’ın varlığına ve birliğine delîller vardır.”3
Dolayısıyla, her akıl sahibi, kâinattaki muhteşem ve mükemmel eserleri tefekkür ile inceleyerek Müessirini; sebeplere bakarak Müsebbibü’l-Esbap, yani tek, sonsuz isim ve sıfatlar sahibi Yaratıcıyı aklen de bulduktan sonra; tefekkürünü, tezekkürünü derinleştirerek tevhid hakikatinde mertebeler kat’edebilir.
Dipnotlar: 1- Sözler, s. 179.; 2- Mektubat, s. 381.; 3- Bakara Sûresi: 164.
06.02.2007
E-Posta:
[email protected] [email protected]
|
