Hatta “yeni dünya düzeni, Korona sonrası yeni uluslar arası sistem, milliyetçiliğe dönüş, paradiplomasi” vb. başlıklar üzerinden uluslar arası ilişkilerin geleceği tartışıldı. Halen de irdelenmeye devam ediliyor.

Korona’ya karşı tedbirli yaşamaya başladığımız “normalleşme” ile salgın öncesi uluslar arası ilişkiler tekrar gündeme geliyor. Bunlardan birisi de Çin-İran stratejik ortaklık görüşmeleri.

İran Dışişleri Bakanı Muhammed Zarif’in 2019 yılı Ağustos ayında, Çinli mevkidaşı Wang Li’yi ziyareti haberlerde yer almıştı. Ziyaretin muhtevası, iki ülke arasında 2016’da imzalanan anlaşmaya dayanarak yeni bir anlaşma imzalamak olarak kamuoyuna yansıdı.

Çin-İran Anlaşması 25 yıllık bir dönemi kapsıyor. Anlaşma’nın ilk 5 yıllık döneminde İran’ın petrol, gaz ve petrokimya sanayiini geliştirmek için Çin’in 280 milyar Dolar yatırımı söz konusu. Yine İran’ın ulaştırma ve üretim altyapısına 120 milyar Dolar’lık bir yatırım daha olacak. Birde Çinli firmalara, İran’da petrol, gaz ve petrokimya alanlarındaki yatırımları hususunda öncelik verilecek. Bununla birlikte Çinli üreticilerin, İran’da Çinli firmalar tarafından yeni yapılacak ulaşım yolları üzerinden Batı pazarlarına ulaşabilecek ve İran’da kurulacak fabrikalarda İran’ın ucuz işgücünden yararlanmasının amaçlandığı da ileri sürülüyor. En önemlisi de belirtilen Anlaşma’nın, Çin’in “Kuşak-Yol” projesinin devamı niteliğinde olduğu yorumlanıyor.

Anlaşma’nın askerî konularda da iki ülkenin işbirliğini genişletmesi “oilprice.com” web sitesine göre beklentiler arasında. 

İran lideri Ali Hamaney, Tahran ve Pekin arasında, merkezi rolünü Moskova’nın üstleneceği hava ve donanma işbirliği yapılacağını belirtiyor. 

Böyle bir ihtimalin, NATO’nun C4ISR şeklinde tarif edilen “Komuta, Kontrol, İletişim, Bilgisayar, İstihbarat, Gözetim ve Keşif” sistemlerinin etkisiz hâle getirmek için tasarlanmış Çin ve Rus elektronik askerî yeteneklerini de beraberinde getireceği tahmin ediliyor. Ayrıca Çin’in Doğu Asya ve Güney Çin Denizi’nde deniz kuvvetlerini inşa ve tahkim ettiği bildiriliyor. Bu anlamda Anlaşma’nın, ABD’nin İkinci Dünya Savaşı sonrası hegemonyasına yönelik bir tehdit olduğu da muhtemeldir.

Fletcher School of Law and Diplomacy (Fletcher Hukuk ve Diplomasi Okulu) Misafir Akademisyenlerinden Thomas P. Cavanna’nın 5 Temmuz 2020 tarihli “The Diplomat”taki makalesinde, yapılan Anlaşma ile Çin’in Ortadoğu’daki etkisini arttırdığı vurgulanıyor. Çin’in İran’la jeopolitik ortaklığı her iki ülke için stratejik önem arz ediyor. Ortadoğu’da Çin desteğindeki güçlü İran rejiminin devam etmesi, bölgede ABD’nin hegemonyasını olumsuz etkileyeceği tahmin ediliyor.

Çin-İran Anlaşması’nın, ABD eski Başkanı Barack Obama’nın 2015’te imzaladığı İran Anlaşması’nı sona erdirmeye yönelik olduğu değerlendiriliyor. Çin ve Rusya, BM Güvenlik Konseyi (GK) Daimî Üyesi. Pekin yönetimi GK üyeliğini, ABD’nin İran’a karşı yaptırımlarını engelleme çağrılarında kullanıyor. Çin’in BM Daimî Temsilcisi Zhang Jun, GK’ne, ABD’yi İran’a karşı “yasadışı tek taraflı yaptırımları durdurmaya ve İran’a silâh ambargosunun Ekim ayından ileri bir tarihe uzatılmasına itirazı”nı ifade eden bir çağrıda bulundu. Avrupa Birliği’nin (AB), İran’la ticareti devam ediyor. AB’nin bu durumu, Trump’ın İran hakkındaki politikasını desteklemediğini gösteriyor. Diğer taraftan Çin ve Rusya’nın, İran’ın nükleer programının yaptırımlarını destekleyip desteklemeyecekleri henüz net değil. Ancak Çin-İran Anlaşması ve Rusya’nın, ABD ve NATO’nun Ortadoğu’da desteklediği ülkeleri tedirgin edeceğe benziyor. İşte bütün bu belirtilenler ABD Başkanı Donald Trump’ın kendisini giderek izole ettiğini ortaya koyuyor.

Anlaşma ile Çin’in “Kuşak-Yol” projesinde bir adım daha attığı ihtimal dahilindedir.