Onun bilhassa Eski Said döneminde yazdıkları, özellikle de Münazarat isimli kitabı, bu meselede çok isabetli ve orijinal görüş ve tesbitler ihtiva eden bir “reçete” niteliğini haiz.

Dindar halkın kolayca anlayıp benimseyebileceği mantıklı izahların dinî referanslarla güçlendirilerek takdimi, esere ayrı bir kuvvet veriyor.

Bediüzzaman’ın, İstanbul’da 2. Meşrutiyetin ilânından sonra gittiği şarkta aşiret mensuplarıyla yaptığı sualli-cevaplı sohbetlerin muhatabı sadece o zamanki dinleyicileri değil. Şimdiki nesillerin de bu izahlardan öğrenip istifade edeceği çok şey var.

Oradaki izahlardan çıkarılabilecek önemli ve hayatî mesajlardan birkaçını sıralayacak olursak:

* Aklınızı iyi kullanın. Gelen bilgi ve haberleri mutlaka tahkik sürecinden geçirin. Dolduruşa gelmeyin. Provokasyon tuzaklarına düşmeyin.

* Hürriyet, imanın bir hassası, özelliği, gereğidir. Hürriyeti ve demokrasiyi doğru anlayın ve sahip çıkın. Allah’tan başkasına kul olmayın ve Allah’ın yarattığı hiçbir şeye zulmetmeyin, istibdat, baskı ve tahakküme yeltenen kim olursa olsun—devlet, şeyh veya ağa—itiraz edin, boyun eğmeyin.

* Hukukunuzu bilin, hakkınızı meşru zeminlerde savunun.

* Her meseleyi istişare ile çözüme bağlayın.

* Her şeyi devletten beklemeyin. Özellikle demokrasi ve hürriyetin sağlam bir kültür ve ahlak altyapısı üzerinde kökleşmesi için size de görev ve sorumluluklar düşüyor; onları yerine getirin.

* İdarecileriniz, hizmetkârlarınızdır. Onlara bu anlayışla muhatap olun, gereğinde hesap sorun.

* Cehalete savaş açın; din ve fen ilimlerini imtizaç ettirerek kendinizi geliştirin ve medeniyet yarışına öyle katılın.

* “Eski hal muhal; ya yeni hal, ya izmihlâl.” Eskiye takılıp kalmayın. Dünyadaki gelişmeleri iyi takip edin ve doğru okuyun. Her olumsuzluğu dış düşmanlara bağlayan komplo teorilerine fazla iltifat etmeyin. Dış parmakların müdahale ve fitnelerini de bertaraf etmek için önce kendi zaaf ve eksiklerinizi telâfi edin ve iç bünyenizi sağlamlaştırın.

* Müslüman unsurlarla İslam kardeşliğini güçlendirin; gayrimüslim azınlıklara düşmanlık beslemeyin, şefkat ve adaletle muamele edin...

Devamı, kitabın orijinal metnindeki satırlarda.