Dr. İ. Seyda Durgun

GİRİŞ

Bu çalışmada, insan yüzünün anlamını, benzersizliğini ve ortak özelliklerini Bediüzzaman Said Nursî’nin bu konuda yaptığı derin ve ince tefekkürü modern bilimler ışığında inceleyerek, teoloji, edebiyat, psikoloji, sosyoloji, nörobiyoloji ve genetik bilimleri bağlamında ele alacağız. Aynı zamanda, bu ilmî gerçekliklerin Said Nursî’nin metafiziksel ve teolojik yaklaşımlarıyla nasıl örtüştüğünü anlatmaya çalışacağız.

İnsan yüzü, sadece biyolojik bir yapı değildir, aynı zamanda insanın kimliğini, sosyal varlığını ve manevî âlemle olan ilişkisini yansıtan bir aynadır. Said Nursî, Risale-i Nur Külliyatı’nda1 bu gerçeği derinlemesine işler ve insan yüzündeki “tevafuk” ve “tehalüf” durumlarına dikkat çeker. Nursî, insan yüzünde hem benzerlik (tevafuk) hem de farklılıkların (tehalüf) olduğunu vurgular ve bu iki özelliğin, insanı yaratan Zât’ın hem birliğine (tevhid) hem de iradesine (ihtiyar) işaret ettiğini belirtir. Bu derin tefekkür, insan yüzünün biyolojik ve manevî yönlerini ele alırken, kâinattaki İlâhî hikmeti de gözler önüne serer. 

1. Teolojik Bakış: Yüzün İlâhî Bir Ayna Olarak Görülmesi

İlâhiyat (teoloji) açısından bakıldığında, insan yüzündeki tasarım ve benzersizlik, Allah’ın sonsuz ilminin bir tezahürüdür. Her bir insanın yüzü, zaman ve mekân sınırlarını aşan bir yaratılış mucizesidir. Nursî’nin ifadesiyle, insan yüzünde gözle görülen bu hikmetler ve ayrıntılar, İlâhî bir ilme işaret eder. 

Çeşitli dinlerde yüz, önemli bir araç olarak görülür. Mesela, İslâm inancında yüz, insanın en belirgin özelliklerinden biridir ve kıyamet günü kişinin tanınması için önemli bir işaret olarak kabul edilirken Hristiyanlıkta yüz, insanın iç dünyasının bir aynası olarak görülür ve özellikle Hz. İsa’nın yüzü, merhamet ve sevgisinin sembolü olarak kabul edilir.

1.1.Ayetlerde İnsan Yüzü

Kur’ân-ı Kerîm’de insan anatomisine ve yüzüne dikkat çeken ayetlerin olması dikkat çekicidir: 

I. “… onu güzel bir insan şeklinde düzenleyip ona ruhundan üfledi. Böylece size kulaklar, gözler ve kalpler bahşetti. Ne kadar da az şükrediyorsunuz.”2 

II. “İnsan zanneder mi ki ölümünden sonra biz kemiklerini toplayıp onu diriltmeyeceğiz? Evet, toplarız, hem de parmak uçlarına varıncaya kadar eski hâlinde düzenleriz!”3 

III. “Yüzlerinde secdelerin izinden nişanları vardır.”4 

IV. “Yüzünü ekşitip başını çevirdi. Görme engelli o kişi geldi diye…”5   

1.2.Hadislerde İnsan Yüzü

İnsan yüzüne hadislerde de dikkat çekilmiştir. “İnsanın yüzü, Rahman’ın yüzünün şeklindedir.” hadisi en bilinenlerden biridir. 

I. “Allah Adem’i Rahman suretinde yaratmıştır.”6  

II. “Allah Âdem’i kendi suretinde yaratmıştır.” 7

III. Bazı hadislerde, dua sırasında yüzün semaya dönmesi ve dua ederken içten gelen bir samimiyetle yüz ifadesinin önemine dikkat çekilir.8

Bu ve benzeri hadisler, insanın yaratılışına ve yüzünün anlamına dair derin bir tefekkür sağlar. Ayrıca, bir başka hadis, ihramlı kadınların yüzlerini örtmemesi gerektiğini belirtir.9  Hadisler, dönemin sosyal yapısını ve insan ilişkilerindeki ahlâki değerleri de yansıtır. 

1.3. Ayet ve Hadislerin Işığında İnsan Yüzünün Hikmetleri

Kıyamet Suresi’ndeki ayette bahsedilen “parmak uçlarına varıncaya kadar eski hâlinde düzenleriz” ifadesi, günümüzdeki genetik biliminin bulgularıyla paralellik göstermektedir. Bilindiği gibi DNA’mızda, atalarımızdan gelen tüm genetik bilgilerimiz saklıdır. Fetih Suresi’nde işaret edilen secde izleri vurgusu, ibadetin insan üzerindeki dönüştürücü etkisine işaret eder. Dinî ibadetlerin ve pratiklerin, insanın iç dünyasında ve dış görünüşünde değişikliklere yol açabileceği düşüncesi, psikoloji ve sosyoloji alanlarında da incelenebilir. 

1.3.1. Anatomi

Anatomi bilimi, yüz yapısının detaylarını ortaya koyar. Yüz, kemik yapısı, kaslar, sinirler ve deri gibi birçok farklı bileşenden oluşur. Her bir insanın yüzü, doğuştan gelen anatomik yapısı ile benzersizdir. Bu farklılıklar, kişinin kimliğinin en belirgin parçası olan yüzünü oluşturur.

• Teolojik Bağlantı: Kur’ân’da Allah’ın insanı güzel bir şekil üzerine yarattığı ve ona ruhundan üflediği ifade edilir. Bu, insan yüzündeki anatomik detayların İlâhî bir düzenin yansıması olduğuna işaret eder. Özellikle Kur’ân’da yer alan, “parmak uçlarına varıncaya kadar eski hâlinde düzenleriz!” ayeti, insanın fiziksel özelliklerinin (yüz dahil) benzersizliğine ve yaratılışının mükemmelliğine vurgu yapar.

1.3.2. Psikoloji

Psikoloji, yüz ifadelerinin insanın duygusal ve zihinsel durumunu yansıttığını belirtmektedir. Yüz mimikleri, duygusal tepkilerin ifadesinde kritik bir rol oynar. İnsanlar, yüz ifadeleri aracılığıyla iletişim kurar ve birbirlerinin duygusal hallerini anlar.

• Teolojik Bağlantı: İslâm’da, yüzün kıyamet günü kişinin tanınmasında önemli bir işaret olacağı kabul edilir. Ayrıca hadislerde yüz ifadesinin samimiyeti, dua ederken içten gelen duyguların yüze yansıması gibi konular işlenmiştir. Psikolojik olarak da insanın iç dünyası yüzüne yansıdığı için, teolojik olarak yüzün manevî bir derinliği olduğu söylenebilir.

1.3.3. Genetik

Genetik bilimine göre, yüzün şekillenmesi büyük oranda DNA tarafından belirlenmektedir. Genetik yapımız, yüz hatlarımızın oluşumunu sağlar ve her insanın yüzünü benzersiz kılar. Yüz özellikleri, biyolojik ebeveynlerden kalıtsal olarak alınır, ancak her insan yine de tamamen eşsizdir.

• Teolojik Bağlantı: Allah’ın sonsuz ilminde her bir insanın yüzünü ayrı bir şekilde yaratması, genetik biliminin açıkladığı bu benzersizliği teyit etmektedir.

1.3.4. Nörobiyoloji

Nörobiyoloji, beynin yüz algısını nasıl işlediği ve yüz ifadelerinin nasıl kontrol edildiği üzerinde çalışmaktadır. İnsan beyni, yüzleri    tanımakta ve yüz ifa-delerinden duygusal durumları okuyabilmektedir. Özellikle yüz tanıma ile ilgili beyin bölgeleri (örneğin, fusiform yüz alanı) insanın sosyal ilişkilerinde kritik rol oynar.

• Teolojik Bağlantı: İslâm inancında, insanların yüzlerinin kıyamet gününde tanınacağı, her insanın yüzünün bir kimlik taşıdığına işaret eder. Nörobiyolojik açıdan da insanların yüzler üzerinden sosyal ve duygusal bağlantılar kurmaları, teolojik olarak da insanın yaratı-  lışındaki hikmetin bir tezahürü olarak görülebilir.

1.3.5. Sosyoloji

Sosyolojinin bazı alt disiplinleri (sosyo-biyoloji gibi), yüzün toplumsal bir iletişim aracı olarak nasıl kullanıldığını inceler. İnsanlar, yüz ifadeleriyle toplumsal normlar ve değerler hakkında bilgi verir. Özellikle farklı kültürlerde yüzün nasıl kullanıldığı, farklı anlamlar taşıyabilir.

• Teolojik Bağlantı: Farklı dinlerde yüz, sosyal ve ahlâkî bir değer taşır. İslâm’da secde izlerinin yüzlerde belirgin olmasına vurgu yapılması, yüzün aynı zamanda bir ibadet aracı olduğunu gösterir. Hristiyanlık’ta ise Hz. İsa’nın yüzü, merhamet ve sevginin sembolü olarak kabul edilir. Sosyolojik olarak, yüzün toplumsal bir kimlik ifade etmesi, dinî pratikler açısından da önem arz etmektedir.

1.4. Said Nursî’ye Göre İnsan Yüzünün Hikmetleri

Said Nursî, insan yüzünün hikmetlerine dair değerlendirmeler yapmaktadır.10 Nursî’nin ifadesine göre, insan yüzündeki iki yön, yaratıcı olan Allah’ın hem Vahid (tek ve bir) hem de Ehad (benzersiz) oluşunu yansıtır. Tevafuk, yani insan yüzlerinin yapısal olarak benzerliği, Allah’ın birliğini; tehalüf, yani yüzlerin detaylardaki farklılıkları ise O’nun iradesini ve hikmetini yansıtır. Yüzdeki bu farklılıklar ve benzerlikler, yaratılışın tesadüfî olmadığını, bilakis bilinçli ve kasıtlı bir yaratma sürecinin sonucu olduğunu gösterir.

Nursî’nin sözlerindeki “Sâniin muhtar olduğuna, Sâniin Vâhid-i Ehad olduğuna delalet ederler”11 ifadesi de bu görüşü destekler niteliktedir. İnsan yüzü, yaratıcının sanatının bir eseri olarak görülür ve bu sayede hem insanlık hem de kâinattaki bütünlük arasında bir köprü kurulur. Yüz hem fiziksel hem de manevî anlamda insanın bir aynasıdır. Yüzdeki bu eşsizlik, bilimsel olarak bakıldığında hem genetik hem de çevresel faktörlerin bir sonucudur. Genetik kodlarımız, yüzümüzün temel yapısını belirlerken, çevresel faktörler (beslenme, cilt özellikleri, hayat tarzı) yüzümüzdeki diğer ince farklılıkları şekillendirir.12 Buna bağlı olarak Said Nursî, insan yüzündeki eşsiz işaretlerin, yaratıcı bir irade ve bilgiye dayandığını ifade ederken, aslında insan yüzündeki detayların biyolojik olarak ne kadar karmaşık ve özel olduğunu ve ancak bir kasıtla yapılabileceğini vurgular ve “İnsan, ism-i Rahman’ı tamamıyla gösterir bir surettedir.” der. “İnsan simasında, küre-i arz simasında ve kâinat simasında ism-i Rahmanın tezahürü” nazara verilir.13

Yüzün önemi konusunda verdiği bir başka örnek ise dikkat çekicidir: “Meşhur ulema-i Benî İsrailiyeden Abdullah ibni Selâm gibi pek çok zâtlar, yalnız o Zât-ı Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmın simasını görmekle, ‘Şu simada yalan yok; şu yüzde hile olamaz’ diyerek imana gelmişler.”14 

Dipnotlar:

1 Mesnevî-i Nuriye, Zerre, s. 198. 2 Secde / 9. Ayet. 3 Kıyamet, 75/3-4. 4 Fetih Suresi, 29. Sima, Türkçe ‘ye de geçmiş bir kelimedir, sözlük manası “alâmet, nişan, yüz özelliği, Fızyonomi”dir. Burada geçen sîma üç şekilde yorumlanmıştır. a) Secdeden meydana gelen maddî iz, alındaki siyahlık, b) Yine secde sebebiyle oluşan manevî iz, yüzdeki nur, c) Kıyamette namaz kılanların, secde edenlerin tanınmasını sağlayan yüz işareti. 5 Abese Suresi: 1-2. 6 İbni Hacer, 5/183 7 Buhârî, “İsti’ân”, 1; Müslim, “Birr”, 115, “Cennet”, 28. 8 Buhârî, De‘avât, 23 [6341]. 9 Zuhayli, el-Fıkhu’l-İslâmi, 3/599 10 Mesnevî-i Nuriye, s. 117. 11 Mesnevî-i Nuriye, Zerre, s. 198. 12 Zhu, Y., & Chen, Z. (2019). “The Contributions of Genetic and Environmental Factors to Facial Features.” Nature Genetics 51(6): 1015-1021. 13 Lemalar, Ondördüncü Lem’a İkinci Makam. 14 Mektubat, On Dokuzuncu   Mektup, İkinci Nükteli İşaret.

   -DEVAMI YARIN-