DİZİ-1: YAPAY ZEKÂ, BLOK ZİNCİRİ (BLOCKCHAİN) TEKNOLOJİSİ VE META-VERSEYE NASIL BAKMALI? Dr. (PhD) İ. Seyda Durgun - [email protected]

Bilim ve teknoloji, insanlık tarihinde devrim niteliğindeki değişimlerin ve gelişimlerin temel itici güçleridir. Günümüzde yapay zekâ (AI), blok zinciri ve metaverse1 gibi ileri teknolojiler, hayatın her alanına nüfuz etmiş; kişisel ve toplumsal yapıları dönüştürmeye başlamıştır. Ancak bu dönüşüm, fırsatlarla birlikte yeni problemleri de beraberinde getirmiştir. Ahlâkî, felsefî ve teolojik bakış açılarından bu gelişmeleri ele almak, teknolojinin doğru ve etkili kullanımı açısından kritik bir önem taşımaktadır.

Said Nursî’nin ilim, akıl ve iman üzerine yaptığı değerlendirmeler, modern teknolojilere dair yol gösterici bir perspektif sunar. Nursî’ye göre, teknoloji ve bilim yalnızca araçtır; esas gaye, insanın hakikate ulaşması ve insanî, ahlakî değerlerin korunmasıdır. Bu bakış açısıyla yapay zekâ, blok zinciri ve meta-verse gibi modern teknolojiler, insanî hakikatleri keşfetme sürecinde etkili birer araç olabilir.

Said Nursî, ilimin insan aklını kullanarak yaratılışı anlamlandırma sürecine katkıda bulunması gerektiğini vurgular. Ona göre ilim, sadece maddî dünyayı anlamaya hizmet eden bir alan değil, aynı zamanda Allah’ın isimlerine dayanan yüksek hakikatlerin keşfine yardımcı olmalıdır. Bilim ve din birbirini tamamlayan unsurlar olarak değerlendirilebilir: Bilim, insan aklını kullanarak hakikate ulaşmanın araçlarını sunar. Din, bu sürecin nihaî amacını ve yönünü belirler.

Modern teknolojiler, bu bağlamda insanî ilerlemeyi hızlandırmak ve ahlakî değerleri korumak için kullanılabilir. Bu teknolojiler arasında yapay zekâ, blok zinciri ve meta-verse, Said Nursî’nin “hakikî medeniyet ve maddî terakki” kavramları çerçevesinde ele alınabilir.

Yapay Zekâ (AI): Hakikate Yönelik Bir Araç

Yapay zekâ, veri işleme ve analiz kapasitesiyle tıp, sanayi, eğitim ve sosyal alanlarda devrim niteliğinde yenilikler sunmaktadır. Karmaşık problemlere çözüm üretme kapasitesi, onu insan aklına benzer bir mantık yapısına sahip bir araç haline getirir. Ancak bu teknoloji, etik sorumluluklar ve insanî değerlere bağlılık açısından önemli tartışmaları da beraberinde getirmektedir.

Bu noktada Said Nursî’nin “akıl, kalp ve fikirle hakikate ulaşmak” vurgusu önem kazanır. Yapay zekâ, insanî değerlere hizmet eden bir araç olarak geliştirilmelidir. Aksi halde bu teknolojinin yanlış kullanımından kaynaklanan toplumsal eşitsizlikler ve ahlâkî problemler kaçınılmaz hale gelir.

Nursî, Allah’ın “Hakîm” ismine dikkat çeker; yani her şeyin hikmetli ve anlamlı bir şekilde yaratıldığına vurgu yapar. Yapay zekâ, veriyi analiz etme ve işleme yeteneğiyle bu hikmeti anlamaya yardımcı olabilir. Ancak bu teknolojinin faydalı olabilmesi için insanlığın ortak yararına hizmet etmesi, adalet, ahlâk ve sorumluluk gibi temel değerlere uygun olarak yönlendirilmesi gerekir. Meselâ, sağlık alanında kullanılan yapay zekâ sistemleri, ölüm oranlarını azaltabilir, tıbbî teşhislerde doğruluğu arttırabilir ve toplumsal faydaya hizmet eden yenilikler sunabilir. Ancak karar süreçlerinde şeffaflık ve ahlâkî değerler, bu sistemlerin güvenilirliğini ve sürdürülebilirliğini sağlamalıdır.

Blok Zinciri Teknolojisi: Güven ve Adaletin Teknolojik Teminatı

Blok zinciri, merkezi olmayan yapısıyla veriyi şeffaf, güvenilir ve değiştirilemez bir şekilde saklama imkânı sunar. Bu özellikleriyle, sadece finansal işlemler için değil, adalet, insan hakları ve veri güvenliği gibi alanlarda da kullanılabilecek önemli bir teknolojidir. Nursi’nin “hakiki medeniyet ve maddî terakki” kavramını, blok zinciri teknolojisinin toplumsal faydaya hizmet eden bir araç olarak değerlendirilebileceği şeklinde anlayabiliriz.

Özellikle şu alanlarda blok zincir teknolojisinin etkili olabileceği öngörülmektedir:

l İnsan Hakları: Belgelere erişimin eşit ve güvenilir bir şekilde sağlanması. Blok zinciri, insan hakları ihlâllerinin belgelenmesi ve bu ihlâlleri gerçekleştirenlerin sorumlu tutulması için önemli bir araç olabilir.

l Şeffaflık: Tüm işlemler blok zincirinde kayıtlı olduğu için, her işlem herkes tarafından görülebilir. Bu sayede, özellikle otoriter rejimlerde yaşayan insanların haklarının ihlâli gibi durumlar daha kolay tespit edilebilir ve belgelenebilir.

l Adalet: Hukukî süreçlerin şeffaflaştırılması ve hakların korunması.

l Veri Güvenliği: Kişisel verilerin izinsiz değiştirilmesini engelleyen güvenlik sistemleri.

l Yolsuzluğun Önlenmesi: Hükümetler veya kurumlar tarafından yapılan harcamalar ve bağışlar şeffaf bir şekilde izlenebilir. Bu da fonların kötüye kullanılmasını engeller.

l İnsan Hakları İhlâllerinin Kaydı: Baskıcı rejimlerde yaşanan insan hakları ihlâlleri (örneğin zorla kaybetmeler, yargısız infazlar) blok zincirinde kayıt altına alınabilir ve delillerin değiştirilmesi imkânsız hale gelir.

l Sansüre Karşı Direnç: Medya ve aktivistler, blok zinciri tabanlı platformlarda içeriklerini sansür riskine karşı koruyabilir.

l Hak İhlâllerinin Belgelendirilmesi: İnsan hakları savunucuları, ihlâlleri blok zincirine kaydederek, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önleyebilir.

l Modern Kölelik ve Çocuk İşçiliği: Üretim süreçlerinde insan haklarına uygunluğun izlenmesini sağlar. Şirketlerin tedarik zinciri boyunca insan hakları standartlarına uyup uymadığı bağımsız olarak denetlenebilir.

l Tüketici Bilinci: Tüketicilere satın aldıkları ürünlerin meşru ve güvenilir kaynaklardan geldiğini doğrulama imkânı verir.

l Finansal Hizmetler: Blok zinciri, aracı kurumlara olan ihtiyacı ortadan kaldırarak uluslararası para transferlerini daha hızlı ve düşük maliyetle gerçekleştirmeyi mümkün kılar. Bitcoin, Ethereum gibi kripto paralar, blok zinciri altyapısı sayesinde güvenilir ve şeffaf bir ödeme aracı olarak kullanılmaktadır. Blok zinciri üzerinde çalışan akıllı sözleşmeler, belirli şartlar yerine getirildiğinde otomatik olarak işlemleri gerçekleştirebilir. Bu, özellikle krediler ve sigorta gibi finansal işlemlerde maliyetleri düşürür ve verimliliği arttırır. Geleneksel bankacılık hizmetlerine ihtiyaç duymadan, blok zinciri altyapısıyla kredi alma, borç verme ve yatırım yapma imkânı sunar. Blok zinciri, finans sektöründe maliyetleri düşürme, güvenliği arttırma ve süreçleri hızlandırma potansiyeliyle, geleceğin finansal altyapısı olarak değerlendirilmektedir.

l Seçim Güvenliği: Blok zincir, bilgi güvenliğine dayalı teknolojik çözümler sunarak toplumsal güveni tesis edebilir. Mesela, E-oylama veya seçmen kayıtları blok zinciri sistemine kaydedildiğinde seçim güvenliğini arttırabilir. 

l Sağlık Hizmetleri: Benzer şekilde, sağlık verilerinin şifrelenmesi ve yalnızca yetkili kişilerce erişilmesi, hasta gizliliğini koruma konusunda etkili bir çözüm sağlayabilir.

Dipnot: 

1- Yapay Zekâ (YZ) Uygulamaları: İnsan zekâsını taklit eden ve karmaşık işlemleri gerçekleştirebilen bilgisayar sistemlerini ifade eder. Blok Zinciri Teknolojisi: işlemleri güvenli ve şeffaf bir şekilde kaydeden dağıtılmış bir elektronik cüzdan teknolojisidir. Merkezî bir otoriteye ihtiyaç duymadan işlemleri doğrulamak için bir bilgisayar ağı kullanılır. Meta-verse için sanal evren, evren-ötesi, meta-evren gibi tanımlar yapılmaktadır.

—Devam Edecek—