kezalik, kudret-i ezelî kitabından olan bir masnu, kendi
nefsine kendi cirmi kadar ve bir vecihle delâlet eder, am-
ma nakkaş-ı ezelî’ye pek çok vücuhla delâlet eder ve ken-
disine tecelli eden esmadan uzun bir kasideyi inşad eder.
kavaid-i mukarreredendir ki: “Mana-i harfî, kastî hü-
kümlere mahkûm-i aleyh olamaz ve o mana-i harfînin in-
celiklerine tetkikat yapılamaz. Fakat mana-i ismî, sadık,
kâzip her hükme mahal olur.” Bu sırra binaendir ki, ma-
na-i ismî ile kâinata bakan felâsifenin kitaplarında kâina-
ta ait hükümler, nefsülemirde örümceğin nescinden za-
yıf ise de, zahire göre daha muhkem görünüyor.
ehl-i kelâm, felsefî meselelerde ve ulûm-i kevniyeye
mana-i harfiyle, istidlâl için, tebeî bir nazarla bakıyor.
Hatta şemsin siraç olması, arzın beşik, cibalin evtad ol-
ması, ehl-i kelâmın müddealarını ispata kâfidir. Hatta
ehl-i kelâmın reyleri hiss-i umumîye ve tearüf-i âmma
mutabık olduktan sonra, vakıa mutabık olmasa bile,
onların müddeasına zarar vermez ve tekzibe de müsta-
hak olmazlar. Bunun içindir ki, ehl-i kelâmın reyleri, me-
sail-i felsefiyede edna ve zayıf görünür, amma mesail-i
İlâhiyede demirden daha metindir.
İ’lemEyyühe’l-Aziz!
Cenab-ı Hakkın günahkârları affetmesi fazldır, tazip
etmesi adldir.
evet, zehri içen adam, âdetullaha nazaran
hastalığa, ölüme kesb-i istihkak eder, sonra hasta olursa,
adldir. Çünkü, cezasını çeker. Hasta olmadığı takdirde,
Allah’ın fazlına mazhar olur.
âdetullah:
Allah’ın tabiata koydu-
ğu yaratılışa ait kanunlar.
adl:
adalet, her hak sahibine hak-
kını verme.
arz:
yer, dünya.
binaen:
… -den dolayı, bu sebep-
ten.
cibal:
dağlar.
cirim:
vücut, ten, cüsse, hacim,
büyüklük.
delâlet:
delil olma, gösterme; alâ-
met, işaret.
edna:
en aşağı, en basit, en kü-
çük.
ehl-i kelâm:
kelâmcılar.
esma:
adlar, isimler.
evtad:
direkler, kazıklar.
fazl:
alicenaplık, ihsan, cömertlik.
felâsife:
felsefe ile uğraşanlar, fi-
lozoflar.
felsefî:
felsefeye mensup, felsefe
ile ilgili.
günahkâr:
günahlı, günah işlemiş.
hiss-i umumî:
genel duygu, umu-
mun duygusu.
hüküm:
karar,emir, buyruk.
i’lem eyyühe’l-aziz:
ey aziz kar-
deşim, bil ki!
inşad:
şiir okuma, şiiri kuralına uy-
gun olarak okuma.
ispat:
kanıtlama.
istidlâl:
delil getirmek, bir delile
dayanarak netice çıkarmak.
kâfi:
yeterli, yeter ölçüde.
kaside:
belli bir amaçla yazılmış
divan şiiri ve bu şiirin nazım şekli.
kastî:
bile bile yapılan.
kavaid-i mukarrere:
yerleşmiş
kaideler.
kâzip:
yalan, uydurma, sahte.
kesb-i istihkak:
hak etme, hak
kazanma.
kezalik:
keza, bu da öyle, böyle-
ce.
kudret-i ezelî:
ezelî kudret, Ce-
nab-ı Hakkın zaman ve mekânla
kayıtlı olmayan kudreti.
mahal:
yer.
mahkûm-i aleyh:
kendi aleyhine
hüküm verilmiş olan.
mana-i harfî:
bir şeyin kendisini
değil de sanatkârını, ustasını, sa-
hibini bilip tanıtan mana.
mana-i ismî:
bir şeyin bizzat ken-
disine bakan ve kendisini tanıtan
manası.
masnu:
sanatla yapılmış eşya,
varlık.
mazhar:
nail olma, şereflenme.
mesail-i felsefiye:
felsefî mesele-
ler, felsefenin problemleri.
mesail-i ilâhiye:
dinî meseleler,
dinî hususlar, dinî konular.
ş
ule
| 374 | Mesnevî-i nuriye
metin:
sağlam ve dayanıklı.
müddea:
iddia edilen şey, tez,
sav.
muhkem:
sağlam, dayanıklı.
müstahak:
hak eden, hak et-
miş.
mutabık:
birbirine uyan, uy-
gun.
nakkaş-ı ezelî:
ezelî nakkaş;
her şeyi Zatına has olarak na-
kış nakış işleyen, evveli olma-
yan Allah.
nazar:
bakış, bakış açısı.
nazaran:
nispeten, kıyaslaya-
rak, göre.
nefis:
kişinin kendisi, iyiliğe de
kötülüğe de meyli olan duy-
gu.
nefsülemir:
işin hakikati, aslı.
nesç:
örme, dokuma.
rey:
görüş, düşünce.
sadık:
doğru, gerçek, hakikî
olan.
şems:
güneş.
sır:
gizli hakikat.
siraç:
ışık, kandil, mum.
tazip:
azap çektirme, eziyet
etme, sıkıntı verme.
tearüf-i âmm:
genel kabul,
umumun kabulü.
tebeî:
endirekt, doğrudan ol-
mayan, ikincil.
tecelli:
belirme, bilinme, gö-
rünme.
tekzip:
yalanlama, yalan oldu-
ğunu söyleme.
tetkikat:
araştırmalar, incele-
meler.
ulûm-i kevniye:
kevnî ilimler,
kâinat ve dünya ile ilgili ilim-
ler.
vakıa:
olan şey, olay.
vecih:
cihet, yön.
vücuh:
cihetler, yönler.
zahir:
dış yüz, görünüş.
