•
Üçüncüsü
:
(1)
Fuzulîlik olarak iki fikri beyan etmiş-
tim:
Bi r inc i s i
: Şu zaman-ı terakkide medeniyet-i hakiki-
yeyi teşkil eden İslâmiyet, medeniyet-i hâzıraya nispetle
terakki etmemiş. Bunun da en büyük sebebi, üç büyük
şubelerin –ki “cümlenin maksudu bir, amma rivayet
muhtelif” mâsadakına muvafık– ehl-i medrese, ehl-i
mektep, ehl-i tekkenin tebayün-i efkâr ve tehalüf-i meşa-
ribidir.
ehl-i medrese, ehl-i mektebi bazı gayr-i murat olan ze-
vahirin teviliyle zaaf-ı akide ile ittiham ediyorlar. Bunlar
ise berikileri fünun-i cedideye adem-i vukufları sebebiyle
nakıs ve gayr-i mutemet addediyorlar.
ehl-i medrese, ehl-i tekkeyi, ibadet olan zikri, sebeb-i
şevkî vaz olunmuş olan bazı mübah a’mal ve harekâtına
–ki, avam ve cahil hataen ibadet zannediyorlar; hâlbuki
bu zan batıldır; ibadet yalnız zikirdir, harekât mübâh ol-
mak şartıyla caizdir; bu zann-ı avama– binaen bunlara
ehl-i bid’at nazarıyla bakıyorlar. Bunların tefritiyle ve
ötekilerin ifratıyla müsamaha kapısı açıldı; bazı bid’at, zi-
kirle ihtilât eyledi.
Bu tebayün-i efkâr ve tehalüf-i meşarip ahlâk-ı İslâmi-
yeyi sarsmış ve terakkiyat-ı medeniyetten geri bırakmış-
tır. Bunun da çaresi, mekâtipte ulûm-i diniyeyi bihakkın
okutmak ve medariste lüzumsuz kalan hikmet-i atîkaya
bedel bazı fünun-i lâzıme-i cedide tahsil olunmak ve
i
ki
m
ekTeB
-
i
m
usîBeTin
Ş
aHadeTnamesi
| 154 |
Eski said dönEmi EsErlEri
a’mal:
yapılan, uygulanan şeyler.
addetmek:
saymak.
adem-i vukuf:
vakıf olmama, bil-
gisizlik, bilmeme.
ahlâk-ı islâmiye:
İslâm ahlâkı.
avam:
kültürlü, yüksek tabakadan
olmayan.
batıl:
yanlış, do€ru de€il, hata.
bedel:
karşılık.
beriki:
bu taraftaki.
beyan etme:
anlatma, bildirme.
bid’at:
aslında olmayıp, sonradan
meydana çıkan, sonradan türeyen
şey.
bihakkın:
tamamıyla, hakkıyla.
binaen:
-den dolayı.
cahil:
bilgisiz, bilmeyen.
caiz:
yapılmasında sakınca olma-
yan.
ehl-i bid’at:
do€ru yoldan sapıp
hurafelerin peşinden gidenler.
ehl-i medrese:
dinî ilimlerle meş-
gul olanlar.
ehl-i mektep:
fen ilimleriyle meş-
gul olanlar.
ehl-i tekke:
zikirle meşgul olanlar;
tarikat ehli.
fikir:
düşünce; görüş.
fuzulî:
boşuna, yersiz, gereksiz.
fünun-i cedide:
yeni fenler.
fünun-i lâzıme-i cedide:
gerekli
olan yeni fenler.
gayr-i murat:
istenmeyen.
gayr-i mutemet:
güvenilmez, iti-
mat edilmez.
harekât:
davranışlar, tutumlar.
hataen:
hata olarak, yanlışlıkla.
hikmet-i atîka:
eski zamanlardaki
bilim ve felsefe.
ibadet:
Allah’a karşı yapılan kul-
luk.
ifrat:
aşırı fazlalık, ileri gitme.
ihtilât eylemek:
karışmak.
ittiham etmek:
suçlamak.
lüzumsuz:
gereksiz.
maksut:
kast edilmiş, kast edilen.
mâsadak:
onaylayıp, do€rulayan.
medaris:
medreseler, ders oku-
nan yerler.
medeniyet-i hakikiye:
gerçek,
hakikî medeniyet.
medeniyet-i hâzıra:
şimdiki me-
deniyet.
mekâtip:
mektepler.
muhtelif:
çeşitli, farklı.
muvafık:
yerinde, uygun.
mübâh:
bir gaye u€runa yapılması
meşru olan.
müsamaha:
anlayışlı olma.
nakıs:
noksan.
nazar:
düşünme, fikir, görüş.
neşir:
yayınlama, yayma.
nispetle:
kıyasla, oran ile.
rivayet:
bir haber, söz veya olayı
nakletmek.
sebeb-i şevk:
heveslendirici, istek
uyandıran.
tahsil:
elde etme, kazanma.
tebayün-i efkâr:
fikirlerin aykırılı-
€ı, düşüncelerin farklı olması.
tefrit:
aşırı aşa€ı oluş, gerilik.
tehalüf-i meşarip:
hareket
tarzlarının ayrı ayrı olması.
terakki:
ilerlemek, gelişmek.
terakkiyat-ı medeniyet:
me-
deniyet ilerlemeleri.
teşkil etmek:
vücut vermek,
meydana getirmek.
tevil:
yorumlama, yorum.
ulûm-i diniye:
dinî ilimler.
vaz olunmak:
ortaya konul-
mak.
zaaf-ı akide:
iman zayıflı€ı.
zaman-ı terakki:
ilerleme,
yükselme zamanı.
zan:
sanma.
zann-ı avam:
cahil halkın gö-
rüşü.
zannetmek:
sanmak.
zevahir:
dış görünüş.
zikir:
tesbih ile çeşitli şekiller-
de Esma-i Hüsnayı söylemek,
belli zamanlarda belli duaları
belli miktarda ve belli şekilde
okumak.
1.
Bu
Üçüncü nokta
için teksir nüshada “Üçüncüsünün neşri başka zamana bırakıldı” denil-
miş ve
dördüncü nokta
ile birlikte atlanmıştır. Faydasına binaen matbu 1. ve 2. baskı nüs-
halardan buraya ilâve edilmiştir.
