Cevap: Hukuk kelimesi; Arapça “hak” kökünden gelir. “Haklar” demektir. “Hukuk” kavramı, çok genel olarak, insan davranışlarını düzenleyen ve devlet tarafından müeyyidelendirilen bağlayıcı kurallar bütünü olarak tanımlanır.
Sual: Kişiler haklarını öğrenip sahip çıkmalı ve hukuk kurallarına uymalıdır. Devlet veya hükumetin de hukuka uyma mecburiyeti var mıdır?
Cevap: Hukuk bütün kişi ve kuruluşları bağlar. Anayasanın 125’inci maddesinin birinci fıkrasına göre “İdarenin her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır.”
Sual: İdare bir zarar verirse ne olur?
Cevap: Aynı maddenin yedinci fıkrası yalnız yargı denetimini değil, zararı tazmin şartı da getirmiştir: “İdare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür.”
Sual: Resmî görevliler zarar verince kim ödeyecek?
Cevap: 40’ıncı maddesi tazmin etme hükmünü daha belirgin hale getirir: “Kişinin, resmî görevliler tarafından vaki haksız işlemler sonucu uğradığı zarar da, kanuna göre, devletçe tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili görevliye rücu hakkı saklıdır.”
Sual: Yargı gücünü nereden alıyor?
Cevap: Türkiye’de yargı, yasama ve yürütme kuvvetlerinin yanında üç erkten biridir ve Anayasa’nın 9. Maddesi’ne göre yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemeler tarafından kullanılmaktadır.
Sual: Yargı kararı ne kadar bağlayıcıdır?
Cevap: Kesinleşmiş bütün mahkeme kararları herkes için bağlayıcıdır. Yargı kararının fiilî veya hukukî imkânsızlık sebebiyle uygulanamaması dışında, kasten veya ihmal sebebiyle uygulanmaması, idare bakımından “ağır hizmet kusuru” sayılır.
Sual: Yargı mensupları neye göre karar verir?
Cevap: Anayasa Madde 138, mahkemelerin bağımsızlığını düzenler: “Hâkimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdanî kanaatlerine göre hüküm verirler.”
Sual: Yargıya müdahale mümkün mü?
Cevap: “Hiçbir organ, makam, merci veya kişi, yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.
Sual: Karar değiştirilebilir mi, uygulaması geciktirilebilir mi?
Cevap: “Yasama ve yürütme organları ile idare, mahkeme kararlarına uymak zorundadır; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarını hiçbir suretle değiştiremez ve bunların yerine getirilmesini geciktiremez.”
Sual: Niçin?
Cevap: İdarenin, her türlü eylem ve işlemi için yargı önünde hesap vermesi, yargı kararını uygulama mecburiyeti hukuk devleti olmanın gereğidir.
Sual: Hâkimler hata yapamaz mı, keyfî karar veremez mi?
Cevap: Her insan gibi hâkimler de hata yapabilir. Onlar da hukuk kuralları ile bağlıdır. “Hâkimler, görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasa’ya, kanuna ve hukuka uygun olarak, vicdanî kanaatlerine göre hüküm verirler.” Vicdanî kanaate göre karar vermek demek, keyfî karar vermek değildir. Mahkeme kararlarının adil, gerekçeli, hukukî ve mantıkî örgüsü özenli, sebep-sonuç ilişkilerinin eksiksiz olması gerekir.
Sual: Yargı kararları denetleniyor mu?
Cevap: Kanunlarda belirtilen üst kuruluşlar tarafında denetlenir. Yanlış veya eksik görülürse karar bozulur.
Sual: Yargı mensupları da yaptıklarından sorumlu mu?
Cevap: Elbette. Hâkim ve savcılar işledikleri disipline aykırı eylemlerinden sorumlu oldukları gibi, suç sayılan eylemlerinden dolayı da sorumludurlar. Ceza kanunları herkes için geçerlidir. Hâkim ve savcıların suç sayılan eylemlerden dolayı sorumlu olmaması mümkün değildir.
Sual: Aleyhinde karar verilen herkes şikâyet etmeye başlarsa?
Cevap: Bunun için de tedbir alınmış. Yargı bağımsızlığının ve hâkimlik teminatının bir gereği olarak hâkimler ve savcılar hakkında disiplin soruşturmasında ve işledikleri iddia olunan suçlar bakımından özel bir yargılama usulü öngörülmüştür.
Sual: Yargı kimden yanadır, kişiden mi devletten mi?
Cevap: Yargı bağımsızdır, kimseden yana değildir, olmamalıdır. Sadece ve sadece hak, hukuk ve adaletten yana olmalıdır.
Sual: Yargı devleti korumaz mı?
Cevap: Hukuk çerçevesinde korur elbette. Ancak devlet askerî, polisi, kurumları ile siyasî, sosyal ve ekonomik olarak zaten güçlüdür, kendini korur. Aslolan devletin karşısında güçsüz konumda olan hak sahibi ferdi korumaktır.
Sual: Yargı kararları tartışılamaz mı?
Cevap: Hiçbir kişi veya kurum imtiyazlı değildir. Hukuk önünde herkes eşittir. Usulünce elbette yargı kararları da tartışılabilir hatta tartışılmalıdır.