Üçüncü yolu bize gösteren peygamberler ve peygamberlerin yolundan giden verese-i enbiya olan istikametli âlimlerdir. İnsan nefsine ve enaniyetine itimat ederse kendisini tehlikeden kurtaramaz.

Bediüzzaman Hazretleri İşaratu’l-İ’caz isimli tefsirinde “Sırat-ı Müstakim”i tarif ederken “Allah’ın her şeyi yaratıp hidayete sevk ettiğine”1 dikkatimizi çeker. Bu hidayetin “Sırat-ı müstakimde” istikamet olduğunu şöyler ve “En büyük hidayet, hicabın kaldırılmasıyla hakkı hak, bâtılı bâtıl göstermektir”2  der.

Sırat-ı müstakim ise ifrat ve tefrite sapmayan doğru yoldur, istikamettir, hidayettir. “Peygamberlerin sıddıkların, şehitlerin ve salihlerin yoludur.”3  Bu istikamet insandaki üç temel duygu olan “akıl, öfke ve şehvetin” vasat mertebesidir ki “hikmet, iffet ve şecaat” halidir. Bu üç mertebe adl ve adaleti netice verir.4 

**

Yüce Allah insanlar fıska ve sefahete daldıkları zaman ya peygamber veya bir mürşit göndererek halkı istikamete davet eder. Fısk ve sefahete devam ederler, peygamber ve mürşidi dinlemezlerse o zaman fısklarının cezası olarak onları dalâlete atar. “Fasıklardan maada dalâlete attığı yoktur.”5  ayeti bunu ifade eder.

Fıskın kaynağı, dalâlete atılmalarının sebebi ise ifrat ve tefrittir. Çünkü fasıklar istikameti kaybedip ifrat ve tefrite düşerek “Allah’a olan ahidlerini bozarlar, akrabalar arasındaki uhuvvet ve muhabbet bağlarını keserler ve yeryüzünde fesat çıkartırlar.”6 Fıskın üç temel alameti bunlardır.

Bediüzzaman şöyle izah eder: “Fısk, haktan udûl, ayrılmak, hadden tecavüz, hayat-ı ebediyeden çıkıp terk etmektir. Fıskın menşei, kuvve-i akliye, kuvve-i gadabiye, kuvve-i şeheviye denilen üç kuvvetin ifrat ve tefritinden neş’et eder.”  Zira, ifrat ve tefrit delillere karşı isyandır. Hayat-ı nefsiye ve ruhiyenin maraz ve hastalığıdır. Hayat-ı içtimaiyeye karşı isyan ateşini yakan iki âmildir.7 

Fasıklar ahdi bozmak, sıla-ı rahmi kesmek, arzda fesat yapmak gibi cinayetlerle ahiretlerini verip dünyayı aldıkları gibi, hidayeti dalâletle tebdil eden kafasız adamlardır.8 

**

Tarih boyunca insanlığın dalâlete sapmasını sebebi fısk ve sefahattir. Yani akıl, öfke ve şehvet duygularını istikamete sevk eden peygamberleri ve mürşitleri dinlememeleri, kendi akıllarını ölçü almaları, öfkeye kapılmaları ve dünya menfaati peşinde koşmalarıdır.

Hz. Musa’dan (as) sonra Yahudîler üç gruba ayrıldılar. Hz. Zekeriya (as) Hz. Yahya (as) ve Hz. İsa’ya (as) uyan müminler, Roma devletine sadakatle bağlanan Yahudî din adamları ve ifratla isyan ateşini yakarak toplumda huzur ve asayişi ihlâl eden Zelotlar.

**

İslâm dünyasına baktığımız zaman itikatta Cebriye ifratla, Mutezile tefritle istikametten ayrıldılar ve dalâlete süluk ettiler. Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat ise istikamet ve hikmet dairesinde kalarak hidayete erdiler.9 

Dipnotlar:

1- Taha Suresi: 50.; 2- İşâratü’l-İ’caz, s. 39.; 3- Nisa Suresi: 69. 4- İşârâtü’l-İ’caz, s. 39-40.; 5- Bakara Suresi: 26; İşaratü’l-İ’caz, s. 242. 6- Bakara Suresi: 27.; 7- İşârâtü’l-İ’caz, s. 254.; 8- Age., 255. 9- İşârâtü’l-İ’caz, s. 40; Sözler, s. 528.