hakkıyla sümbüllensin ve ahval ve kemalâtına nizam ver-
mekle, nizam-ı âleme hemdest-i vifak olabilsin.
TEMBİh vE İŞaRET
İstitradî olarak haşre ima olundu. İleride zaten bürhan-ı
kat’î ile ispat edilecektir. Fakat burada istediğim nokta: İn-
sandaki istidat ebede nazırdır. Eğer istersen insaniyetin
cevherine ve natıkıyetin kıymetine ve istidadın mukteza-
sına teemmül ve tetkik et. Sonra da o cevher-i insaniyetin
en küçük ve en hasis hizmetkârı olan hayale bak, gör, ya-
nına git ve de: “Ey hayal ağa, beşaret sana! Dünya ve
mafihanın saltanatı milyonlar sene ömürle beraber sana
verilecektir. Fakat akıbetin dönmemeksizin fenâ ve adem-
dir.” Acaba hayal sana nasıl mukabele edecek? Âyâ,
istibşar ve sürur veyahut telehhüf ve tahassürle cevap ve-
recektir? Ecel, neam, evet! Cevher-i insaniyet, a’mak-ı
vicdanın dibinde enin ve hanin edip bağıracak: “Eyvah,
vahasreta saadet-i ebediyenin fıkdanına!” diyecektir. Ha-
yale zecir ve ta’nif ederek, “Yâhu, bu dünya-i fâniye ile
razı olma!”
İşte ey birader, hînâ bu saltanat-ı fâniye, sultan-ı insa-
niyetin en hakir hizmetkârı veyahut şairi veyahut sanat-
kâr ve tasvircisini işba ve razı edemezse, nasıl o hayal gi-
bi çok hizmetkârların sahibi olan sultan-ı insaniyeti işba
edebilir? Kellâ! Neam, onu işba edecek, yalnız haşr-i cis-
manînin sadefinde meknun olan saadet-i ebediyedir.
Üçüncüsü:
İnsanın itidal-i mizacı ve letafet-i tab’ı ve
ziynete olan meylidir. Yani, insanın insaniyete lâyık bir
suret-i taayyüşe olan meyl-i fıtrîsidir.
kapalı ifade etme.
insaniyet:
insanlık, insanlık mahi-
yeti.
işba:
doyurma.
ispat:
do€ruyu delillerle göster-
me.
istibşâr:
müjdeleme.
istidat:
kabiliyet, yetenek.
istitrâdî:
istitrat ile alâkalı, asıl
konudan olmayan.
itidal-i mizaç:
mizacın yumuşak-
lı€ı ve uygunlu€u.
kellâ:
hiç bir zaman, asla,
kat’iyen, kesinlikle.
kemalât:
kemaller, olgunluklar,
mükemmellikler.
kıymet:
de€er.
letafet-i tab’:
tabiatın hoşlu€u,
huyun güzelli€i.
mafiha:
öteki dünya, ahiret.
meknun:
saklı, gizli, örtülü.
meyl-i fıtrî:
fıtrî meyil, do€uştan
meydana gelen arzu, istek.
mukabele:
karşılık verme, karşı-
lama.
muktezâ:
iktiza eden, gereken.
natıkiyet:
natıklık; konuşmaklık,
söz söylemeklik.
nazır:
bir yüzü bir tarafa bakan,
yönelik.
neam:
evet, do€ru.
nizam:
düzen.
nizam-ı âlem:
Cenab-ı Hakkın kâ-
inata koymuş oldu€u düzen,
dünya düzeni.
razı:
rıza gösteren, kabul eden.
saadet-i ebediye:
sonu olmayan,
sonsuz mutluluk.
sadef:
sedef, inci kabu€u.
saltanat-ı fâniye:
fani, geçici olan
saltanat.
sanatkâr:
sanatçı, usta.
sultan-ı insaniyet:
insanlık âle-
minin sultanı.
suret-i taayyüş:
yaşama tarzı.
sümbüllenme:
başak verme;
meyve verme.
sürur:
sevinç, mutluluk.
tahassür:
çok istenilen ancak el-
de edilemeyen şeye üzülme.
ta’nif:
şiddetli azarlama.
tasvir:
resmini yapma.
teemmül:
inceden inceye, etraflı-
ca düşünme.
telehhüf:
üzülme.
tembih:
hatırlatma, ihtar.
tetkik:
dikkatle araştırma, incele-
me.
vahasreta:
ah ayrıldı! eyvah, ya-
zık!.
zecr:
eziyet, sıkma.
ziynet:
süs
MuhakeMat | 187 |
u
nsuru
’
l
-a
kîde
a’mak-ı vicdan:
vicdanın de-
rinli€i.
adem:
yokluk, hiçlik.
ahval:
haller, durumlar.
akıbet:
nihayet, son.
âyâ:
kabiliyetsiz, kudretsiz.
şaşkınlık ve sorma ile karışık,
“Acaba mümkün mü?” mana-
sında, şüphe ve tereddüt bil-
diren ünlem edatı.
beşaret:
müjde.
birader:
kardeş.
bürhan-ı kat’î:
kesin delil,
herhangi bir şüphe bırakma-
yan delil.
cevher:
esas, maya, öz.
cevher-i insaniyet:
insanlık
cevheri, insanlık hasletleri,
özellikleri.
dünya-i fâniye:
geçici dünya,
ölümlü dünya hayatı.
ebed:
sonsuzluk, daimîlik.
ecel:
evet.
enin:
inilti, inleme, inleyiş.
fenâ:
yokluk, son bulma.
fıkdan:
yokluk, bulunmazlık;
noksanlık, eksiklik.
hakir:
aşa€ı, adi, itibarsız.
hanin:
inleme, sızlama.
hasis:
ufak, de€ersiz.
haşir:
kıyametten sonra bü-
tün insanların bir yere toplan-
maları, Allah’ın ölüleri diriltip
mahşere çıkarması.
haşr-i cismanî:
cisimle, ce-
setle dirilme, ruhla beraber
bedenlerin ve vücutların haş-
ri.
hemdest-i vifak:
bir mesele-
de anlaşarak el ele verme, el-
birli€i.
hînâ:
ne zaman ki.
hizmetkâr:
hizmet yapan
kimse, hizmetçi.
ima:
işaretle anlatma, üstü
