istilzam etmekle, bir
Rezzak-ı Rahîm
’in vücuduna delâlet
eder. Çünkü, fiil failsiz olamaz.
• Ve keza, bütün kâinatta intişar eden bir
hayat
var-
dır. Bu hayat sıfatı dahi, geçen sıfatları iktiza etmekle bir
Hayy-ı Kayyum
, bir
Muhyî
ve
Mümît Hâlık’
ın vücub-i vü-
cuduna delâlet eder.
Arkadaş! elvan-ı seb’a gibi memzuç olan şu beş haki-
kat, kâinata bir
Rab, Kadîr, Alîm, Hakîm, Kadîm, Ra-
hîm, Rahman, Rezzak, Hayy-ı Kayyum
zarurî olduğuna
bilbedahe delâlet ve şahadet eder. Ve kâinat bu şahadet-
lerini
(1)
n
ƒo
g s
’ p
G n
¬ '
d p
G n
B ’ *n
G
ile ilân eder.
• Ve keza, kâinat yüzünde hüsn-i zatîyi gösteren bir
hüsn-i arazî ve bir cemal-i mücerredi gösteren bir cemal-i
hazin ve mahbub-i hakikîye işaret eden bir aşk-ı sadık ve
bütün esrarı cezp eden bir hakikat-i cazibeye işaret eden
bir cezbe ve bir incizap vardır. Bu hakikatler, kâinata bir
rabb-i Vacibü’l-Vücud lâzım ve zarurî olduğuna şahadet
ettiklerini kâinat
n
ƒo
g s
’ p
G n
¬ '
d p
G n
B ’ *n
G
ile talim ile ilâm ediyor.
• Ve keza, bütün envaın cüz’iyatında bir tasarruf var.
Bu tasarruf, faydalı iş ve maslahatlar içindir. Ve nebatat
ve hayvanatta bir tebeddül ve tahavvül var. Bu da pek
çok menfaatler içindir. küre-i arzda gece ve gündüz ci-
hetiyle bir tağyir var. Bu dahi büyük büyük gayeler için-
dir. kâinatta hükümferma olan nizam ve intizamla bera-
ber, faaliyet hususunda elvan-ı seb’a gibi tebarüz eden şu
Alîm:
her şeyi hakkıyla bilen Al-
lah.
aşk-ı sadık:
doğru ve değişmez
aşk.
bilbedahe:
açıktan, aşikâr olarak.
cemal-i hazin:
gamlı, kederli gü-
zellik.
cemal-i mücerret:
maddenin
kendisine bağımlı olmayan ba-
ğımsız güzellik.
cezbe:
çekme, çekim; heyecan,
coşkunluk.
cezp:
kendine doğru çekme, çekil-
me.
cüz’iyat:
parçaya ait olan şeyler.
delâlet:
delil olma, gösterme; alâ-
met, işaret.
elvan-ı seb’a:
yedi renk.
enva:
çeşitler, türler, neviler.
esrar:
sırlar, gizli hakikatler.
fiil:
iş, hareket.
gaye:
maksat, hedef.
hakikat:
gerçek, asıl, esas.
hakikat-i cazibe:
çekim gerçeği.
Hakîm:
her şeyi bir maksatla uy-
gun ve hikmetle yaratan, hikmet
sahibi Allah.
Hâlık:
yoktan yaratan, her şeyi
yoktan var eden.
hayvanat:
hayvanlar.
Hayy-ı Kayyum:
her hususta ikti-
darı olan, her canlıya hayat veren
ve onları ayakta tutan Allah.
hükümferma:
hükümran, hüküm
süren.
hüsn-i arazî:
zatî olmayan, dışarı-
dan veya başkası tarafından veri-
len güzellik.
hüsn-i zatî:
zatının güzelliği, bir
şeyin zatında güzellik olması.
iktiza:
gerektirme, lüzumlu kılma.
ilâm:
bildirmek, öğretmek.
incizap:
cezp edilme, kapılma, çe-
kilme.
intişar:
yayılma, yaygınlaşma,
neşrolunma.
intizam:
düzenlilik, düzgünlük.
istilzam:
gerektirme, lüzumlu kıl-
ma.
Kadim:
varlığının öncesi olmayan
Allah.
Kadîr:
kudret sahibi olan ve her
şeye gücü yeten Allah.
küre-i arz:
yer küre, dünya.
mahbub-i hakikî:
gerçek, doğru
sevgili; sevgiye gerçek lâyık olan.
maslahat:
uygun iş, faydalı iş.
memzuç:
birbirine mezcolmuş,
karışmış.
menfaat:
fayda.
Muhyî:
ölüleri dirilten ve hayatı
veren Allah.
Mümît:
can verdiğini vakti gelin-
ce öldüren Cenab-ı Hak.
nizam:
düzen, tertip; düzgünlük.
rab:
besleyen, yetiştiren, ver-
diği nimetlerle mahlûkatı ıslah
ve terbiye eden Allah.
rabb-i vacibü’l-vücud:
her
şeyi sevk ve idare eden, bes-
leyip ve büyüten ve varlığı ge-
rekli olan Allah.
rahîm:
merhamet eden, çok
merhametli olan, esirgeyen,
koruyan, acıyan Allah.
rahman:
sonsuz merhamet
sahibi ve şefkatle bütün var-
lıkları rızıklandıran Allah.
rezzak:
bütün yaratılmışların
rızkını veren ve ihtiyaçlarını
karşılayan Allah.
rezzak-ı rahîm:
sonsuz mer-
hamet ve şefkat sahibi rızık
verici olan Allah.
sıfat:
vasıf, nitelik.
şahadet:
şahit olma, şahitlik;
açık alâmet, işaret.
tağyir:
başkalaştırma, değiş-
tirme.
tahavvül:
değişme, dönüşme,
başkalaşma.
talim:
ders verme, öğretme.
tebarüz:
belli olma, görünme,
bariz hale gelme.
tebeddül:
başkalaşma, değiş-
me.
vücub-i vücut:
varlığı gerekli
olmak, olmaması imkânsız ol-
mak, varlığı zarurî ve vacip ol-
mak.
1.
O Allah ki, Ondan başka ilâh yoktur. (Bakara Suresi: 255.)
k
aTre
| 98 | Mesnevî-i nuriye
