Zeylü’z-Zeyil
(1)
W
İ’lemEyyühe’l-Aziz!
Bazı insanların ağzında kemiyeten az, keyfiyeten pek
büyük üç kelime dolaşmaktadır.
•
Birincisi
: Her şey kendi kendine teşekkül etmiştir.
•
İkincisi
: Mucit ve müessir, esbaptır.
•
Üçüncüsü
: tabiat iktiza etti.
Bu üç kelimatın pek çok muhalâta zarf oldukları hak-
kında yapılan beyanatı dinle:
İnsan mevcuttur. Bu mevcut insan, birinci kelimeye
nazaran hem sânidir, hem masnu. İkinci kelimeye göre,
esbabın tesiriyle vücuda gelmiştir. üçüncü kelimeye na-
zaran, mevhum tabiatın eseridir. dördüncü cihet ise,
hak ve hakikatin istilzam ettiği gibi, Allah’ın masnuudur.
evvelki kelimenin gayr-i mahsur muhalâtı:
1. o kelimenin iktizasına göre insanı teşkil eden zer-
relerin her birisinde hem insanın içini, hem kâinatı göre-
cek, bilecek bir göz, bir ilim ve sair sıfât-ı lâzımenin bu-
lunması lâzımdır.
beyanat:
açıklamalar, izahlar.
cihet:
yön.
esbap:
sebepler, vasıtalar.
evvel:
önce.
gayr-i mahsur:
sayısızca, sınırsız.
hâk:
doğru, gerçek, hakikat.
hakikat:
gerçek, doğruluk; görü-
len bir şeyin aslı, esası.
iktiza:
gerektirme, lüzumlu kılma.
i’lem eyyühe’l-aziz:
ey aziz kar-
deşim, bil ki!.
ilim:
bilme, bilgi.
istilzam:
gerektirme.
kâinat:
evren; yaratılmış olan şey-
lerin tamamı, bütün âlemler.
kelimat:
kelimeler, sözler.
kemiyeten:
sayı itibarıyla, sa-
yıca.
keyfiyeten:
keyfiyet yönün-
den, nitelik ve özellik bakı-
mından.
masnu:
sanatlı yapılmış eşya,
varlık.
mevcut:
var, var edilen.
mevhum:
hakikatte olmayan,
vehim ve hayal ürünü olan.
mucit:
icat eden, yoktan var
eden.
muhalât:
muhaller, olması
mümkün olmayanlar.
müessir:
eser sahibi; tesir
eden; işleyen, hükmünü yürü-
ten.
nazaran:
nispeten, kıyaslaya-
rak, göre.
sair:
diğer, başka, öteki.
sâni:
sanatlı yapan, sanatkâr.
sıfât-ı lâzıme:
gerekli, lüzum-
lu sıfatlar, özellikler.
tabiat:
var olan her şeyin ya-
ratılış ve yaşayış kurallarının
tümü.
tesir:
etki.
teşekkül:
şekillenme, meyda-
na gelme.
teşkil:
vücut verme, meydana
getirme, yapma.
zarf:
kap, kılıf, mahfaza.
zerre:
en küçük parça, mole-
kül, atom.
zeylü’z-zeyil:
ekin eki, ilâve-
nin ilâvesi.
1.
Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla.
h
aBBe
/Z
eYlü
’
Z
-Z
eYil
| 228 | Mesnevî-i nuriye
