Hukuk sistemi oturmuş toplumlar, karizmatik liderlere fazla ehemmiyet vermezler, kişilerden çok kurallara güvenirler, kişiler yanılabilir, kandırılabilir veya korkutulabilirler. “Şu lider başımızda olsa ülke kazanır şu olsa kaybeder” diye bir endişeleri yoktur. Onlar, sistemimiz iyi olursa, kuvvetler ayrılığı tam uygulanırsa, hukuk sistemi düzgünse ülke kazanır derler.

Gelişmemiş ülkeler, liderlerin karizması veya basın yolu ile şişirilmiş karizmalar üzerinden yürür. İnsanların kendilerine güveni ve gerekli ilmi alt yapısı yoksa bu liderlere kurtarıcı gibi sarılırlar. Devletlerarası ilişkiler, bu liderlerin diğer ülke liderleri ile olan ahbaplık üzerinden yürür, ben şu lidere kızdım o ülke ile ilişkileri kesiyorum diyebilir. Eğer kutsal değerler siyaset, makam, mevki ve menfaat gibi şeylerde kullanılırsa bu manevi değerler diğer insanlar nazarındaki özelliğini yitirir.

Allah mahlûkatı yarattı ve yalnız insanlara akıl ve irade vererek kâinatta kendi adına tasarruf yetkisi verdi. Kâinat zıtlıklar üzerine kurulmuştur. Hayır şer, iyi kötü, artı eksi, kadın erkek, bunların birisini kaldırırsan diğeri bir şeye yaramaz. Zıtlıkları kaldırırsan kâinattaki gelişmeyi durdurursun. Onun için küfür devam eder fakat zülüm devam etmez denilir. Dini siyasette kullanan liderler, dini korumak, kötülükleri engellemek adına insanların iradesini göz ardı ederek, özgürlükleri engelleyerek dini korumaya çalışıyor. Dinin sahibi dinini daha iyi korur. Zıtlıklar içinde küfrün yeri var fakat zulmün yani adaletsizliğin yeri yoktur. Tarihte zülüm yapan devletlerin yıkıldığını görülmüş. Kötülükleri, özgürlükleri kısarak hukuku askıya alarak koruyamazsın. Kötülükler eğitimle bertaraf edilir. Peygamberimiz aleyhinde bir kitap yazıldı. Bir devlet başkanı bu kişiyi öldürene ödül vereceğini söyledi. Bu durum bütün dünyada merak uyandırdı çok az satılacak olan bir kitap merak yüzünden milyonlarca satıldı. Yaban arıları uğraşıldıkça hücumları fazla olur, pisliği karıştırdıkça daha çok kokar.

Kötülüklerden korunmak için daha çok özgürlük daha iyi hukuk ve daha iyi bir eğitim lazımdır.