Gider ve ağzında sigarasıyla filozoflardan nakiller yapan Cemil Meriç’i dinler. Sonraki gittiğinde Meriç, “Gözlerimin kaybına sebeb olan çok kitap okumama rağmen insandaki hürriyetin kaynağını bulamadım. Bu hürriyet nereden geliyor acaba?” deyince, Soslu, “Efendim, Bediüzzaman Hazretleri, Kader Risalesi’nde hürriyetin kaynağını anlatıyor,” der. “Nasıl, evlâdım?” der. Soslu da Kader Risalesi’nden şunları nakleder: 

“Kader ve cüz-i ihtiyârî, İslâmiyet’in ve imanın nihayet hududunu gösteren, hâlî ve vicdanî bir imanın cüzlerindendir. Yoksa ilmî ve nazarî değillerdir. Yani, mü’min, her şeyi, hatta fiilini, nefsini Cenab-ı Hakka vere vere, tâ nihayette teklif ve mes’uliyetten kurtulmamak için, cüz-i ihtiyârî  önüne çıkıyor; ona ‘Mesul ve  mükellefsin’ der. Sonra, ondan sudûr eden iyilikler ve kemalât ile  mağrur olmamak için, kader karşısına geliyor; der: ‘Haddini bil, yapan sen değilsin.’ İşte buradaki irade-i cüz’iye insandaki hürriyetin kayna-ğıdır. Ayet kaynağı olarak da Nisa Suresi’nin ‘Sana ne iyilik gelirse Allah’tandır. Sana ne kötülük gelirse kendindendir,’ mealindeki 79. ayetini söyler. Fiillerde hasenatın yaratılmasında vesile olduğunu bilip gurura kapılamamasını; hür iradesiyle işlediği seyyiatın yaratılmasında ise sebep olduğu için sorumludur,” der.

Zaman zaman Soslu’nun tavsiye ve Muhsin Demirel’in organizesiyle Mehmet Paksu, Cemal Uşşak, İhsan Atasoy gibi birkaç kişi Risale okumaya devam ederler. Her defasında hayret içerisinde kalır ve daha sonraki zamanda Kırk Ambar’ında (s. 417, 420) şöyle ifade eder merhum:

“İslâmiyet için fazla kurcalanmaması gereken bir sır, kader. İnsan zekâsı bu içinden çıkılmaz muamma karşısında apışıp kalmış. Hiç kimse bir zerre aydınlık getirememiş. Hayyam, ‘..efsâne söylediler ve uykuya daldılar’ diyor. Neyzen, ‘Çözemez kimse bu dünya denilen kördüğümü.’ Efsâne veya şarkı... Herkesin başka başka anladığı bir avuç kelime. Bu meçhûller ummânında tek pusula: İman. Ama iman da bir hidayet-i İlâhîye. Yani inanmakta da hür değiliz. ... Bu karanlık mefhuma yeni bir aydınlık getirmek kimin haddi?  

“Said Nursî, İslâm irfanının cihanşumûl hakîkatlerini küçük bir Risale’de toplamış. [Kader Risalesi, 26. Söz.]  Üstad, şimşek pırıltıları ile aydınlanan bu karanlık bölgelerde büyük bir güvenle dolaşıyor. Üslûb kesif ve izahlar inandırıcı. Asırları kucaklayan bir tefekkürün çağdaş idrâke seslenişi, yaralanan bir idrâke, yabancılaşmış bir idrâke. İrfanımızın madde-i asliyesi olan bu fikirleri ne kadar anlayabiliyoruz?  Heyhat; ne meselenin kendisine âşinâyız ne mefhumlara. Said Nursî çok daha aydınlık, çok daha inandırıcı.”

Cemil Meriç, çok okumasıyla gözlerini kaybetti, ama düşünce dünyasındaki tesbitleri devam ediyor. Çok okumasına rağmen şu ifadesi dikkat çekicidir: “Ben bu Bediüzzaman’a şaştım hem batıyı, hem doğuyu hem ilim tarihini, hem felsefe tarihini, hem de bilim tarihini biliyor”1 der ve Şerif Mardin’e de onu okumasını söyler ve sonrası Mardin’in, Bediüzzaman hakkındaki sosyolojik tahlil ve tesbit eseri ve nihayet Mardin Hocanın dışlanması, işte, kader bu.  Görüldüğü ve yaşandığı gibi; “İşte, şey-i vahidde iki cihette kader ve icad-ı İlâhînin  adaleti ve insan kisbinin zulmü göründüğü” hakikati böylece yaşanır gider, hak ve adalet tecelli ederken, kulun iradesinden de tezahür eder.

Bu yazı, Soslu Ağabeye şifa duasıyla yazılmıştır.2 

Dipnotlar:

1- Himmet Uç, https://www.risalehaber.com/mehmet-soslu-cemil-meric-18878yy.htm

2- Mehmet Soslu ile bu mülâkatımız 09.08.2018 günü kayıt altına alarak yapılmıştır; Mehmet Çetin, Kader Risalesi’nin Mütalâası, 2. Baskı, s. 23.