ve evham ve şübehatı bel’ etsin. zira her bir âlim, kendi
fikrini herkese kabul ettirmekle taklit yolunu açmak ve
taharri-i hakikatin yolunu seddetmekle bir nevi istibdad-ı
ilmiye yapıyor.
elhâsıl: İstibdat, gerek idare gerek ilimde olsun, seme-
rat-ı sa’yi istihlâk ile istikbale istidbar ediyor. İdarede kuv-
vet kanunda olmalı; ve ilimde de kuvvet hakta olmalı.
Yoksa istibdat hükümferma olur.
Dördüncü Madde
talebelik, sanat-ı mütenevviasında taksimü’l-mesai
kaidesini medresede tatbik etmekle beraber, içtimaat ile
münazara ve müdavele-i efkârdan feveran eden bir nevi
efkâr-ı umumiyeyi üstad-ı manevî ittihaz etmektir. tâ ta-
lebelikte ukdetü’l-hayatiye tenebbüh ve meylü’t-terakki
faaliyete ve meylü’t-teceddüt zuhura başlasın.
el hâs ı l
: nasıl ki devlette efkâr-ı amme hâkimdir,
müftüsü de efkâr-ı umumiye-i ulema olmalı. Ve üstat ve
muallim de efkâr-ı amme-i talebe olmalıdır. tâ ki meşru-
tiyet, mütesaviyyen ve mütenasiben cereyan etsin. Şeri-
atta icma-ı ümmet hüccet-i kat’î olduğundan, efkâr-ı am-
menin kıymet ve mevkiini gösterir.
Beşinci Madde
Mürşid-i umumî olan vaiz ve hatipler, hem âlim-i mu-
hakkik olmalıdırlar; tâ bürhan ile ikna eylesin. zira tasvir
ve tezyin-i müddea, müteharri-i hakikate karşı faydasız-
dır. Ve hem de hakîm-i müdakkik olmalıdırlar; tâ ki bir
şeyi tergip veya terhip ile ondan daha mühim şeyi tenzil
kaide:
kural, esas, düstur.
kıymet:
değer.
medrese:
eski dönemde ders
okutulan düzenli öğretim kurulu-
şu.
meşrutiyet:
bir hükümdarın baş-
kanlığı altındaki millet meclisi ile
idare edilen devlet sistemi.
mevki:
yer, makam.
meylü’t-teceddüt:
yenilenme
meyli.
meylü’t-terakki:
ilerleme meyli,
yükselme isteği, ilerleme arzusu.
muallim:
ders veren, öğretmen.
müdavele-i efkâr:
karşılıklı fikir
alış-verişinde bulunma.
münazara:
bir konu üzerinde belli
kurallara uyularak yapılan tartış-
ma.
mürşid-i umumî:
herkese doğru
yolu gösteren, onları irşat eden.
müteharri-i hakikat:
hakikatleri,
doğruları ve gerçekleri araştıran.
mütenasiben:
uygun olarak.
mütesaviyyen:
eşit olarak.
nevi:
çeşit, tür.
sanat-ı mütenevvia:
çeşit çeşit
sanatlar.
semerat-ı sa’y:
çalışmanın mey-
vesi, ürünü.
set:
kapama, tıkama, engel olma.
şeriat:
Allah tarafından peygam-
ber vasıtasıyla bildirilen, İlâhî emir
ve yasaklara dayanan hükümlerin
hepsi.
şübehat:
şüpheler.
taharri-i hakikat:
hakikati araştır-
ma, doğruyu arama, araştırma,.
taksimü’l-mesai:
iş bölümü, çalış-
maların düzenlenmesi.
talebe:
öğrenci.
tasvir:
bir şeyi çeşitli ifade tarzla-
rıyla anlatma.
tatbik:
yerine getirme, uygulama.
tenebbüh:
uyanma, uykudan
kalkma.
tenzil:
kıymetten düşürme, değe-
rini indirme.
tergip:
rağbet verme, isteklendir-
me.
terhip:
korkutma, sakındırma.
tezyin-i müddea:
iddia edilen şe-
yin süslenip püslenmesi.
ukdetü’l-hayatiye:
hayat düğü-
mü.
üstad:
öğretici, öğretmen.
üstad-ı manevî:
manevî üstat, öğ-
retici.
zuhur:
ortaya çıkma.
âlim-i muhakkik:
gerçeği
araştıran âlim.
bel:
ortadan kaldırma, yutma.
bürhan:
bir şeyi ispatlamak
için kullanılan kesin delil.
cereyan:
olma, meydana gel-
me.
efkâr-ı amme:
genelin, umu-
mun düşünceleri, kamuoyu.
efkâr-ı amme-i talebe:
öğ-
renci kamuoyu..
efkâr-ı umumiye:
umumun
düşüncesi, genel düşünce.
efkâr-ı umumiye-i ulema:
âlimlerin genelinin düşüncesi.
elhâsıl:
hâsılı, netice itibarıyla,
kısaca.
evham:
vehimler, zanlar, ku-
runtular.
feveran:
kaynama, fışkırma.
hâk:
doğru, gerçek, hakikat.
hâkim:
hükmeden.
hakîm-i müdakkik:
dikkatli
bilge.
hüccet-i kat’î:
kat’î ve kesin
delil, hiç bir şüpheye mahal bı-
rakmayacak delil.
hükümferma:
hükümran, hü-
küm süren.
icma-i ümmet:
ümmetin bir
konu üzerindeki görüş birliği.
içtimaat:
toplumlar.
idare:
yönetim, memleket iş-
lerinin yürütülmesi.
istibdat:
baskı, baskıcı yöne-
tim, kendi başına ve hiç bir ni-
zama ve kanuna bağlı olma-
dan yönetme, keyfî idare sis-
temi.
istibdat-ı ilmiye:
ilmî baskı.
istidbar:
yüz çevirme, arka çe-
virme, arka dönme.
istihlâk:
tüketme.
istikbal:
gelecek.
ittihaz:
edinme, kabul etme.
Eski said dönEmi EsErlEri
| 61 |
m
akalâT
