Millet olarak sahiplenmemiz gereken değerler sıralamasında şöyle bir isimlendirme yapmak mümkün: Bir arada yaşayan insanlar olarak hepimiz için lazım ve hatta elzem olan değerlerin başında hürriyet, demokrasi, cumhuriyet, adâlet ve medenî dünya ile müsbet rekabet gelir.
Yani, temel insan haklarını merkeze alan bir medeniyet anlayışı ve bu kulvarda hizmet yarışı.
Şimdi, bu değerler silsilesinin muhtevasını da biraz daha yakından bakarak konuya öyle devam edelim.
En başta hürriyetten, daha dar bir karşılığı olarak özgürlükten söz ettik. İnsana ve insan haysiyetine en çok yakışan vasıf budur, yani hürriyettir. Kısacası, şu hayatta hür olmaktır. Zira, hür olmayan insan ya esir, ya da köle gibi yaşıyor demektir. Tabiî, buna “insanca yaşamak” denemez.
★
Hürriyet hakikati, aynı zamanda iman ile doğrudan bağlantılıdır. Allah’a hakkıyla kul olan bir kimse, başkasına kul-köle olmaz, olamaz. Başkasının minneti ve boyunduruğu altına girmez. Beşerin boyunduruğu altına girmektense, ölmeyi tercih etmek daha evlâdır.
Bu manayı pekiştiren şöyle veciz bir söz var: Zillet altında yaşamaktansa, izzetle ölmek daha iyidir. Bir diğer söz de şöyledir: Eksik olsun zilletle boyun eğerek kazandığın ekmek. Ve nihayet, milyonlar tarafından duyulmuş ve benimsenmiş olan Hz. Bediüzzaman’ın bayraklaşmış olan şu sözü: Ekmeksiz yaşarım, hürriyetsiz yaşayamam.
Evet, insanî hürriyet, imanî hürriyet kişiye bunları dedirtir. Kişi Allah o derece bağlı ve O’na öylesine kuvvetli bir imanla bağlanarak tevekkül etmiş ki, insanlara ve sair mahlukata kadar minnet borcu hissetmiyor.
Demek, iman ne kadar kuvvetli ise, hürriyet de o nisbette yüksek ve parlak olur. Tabiî, burada şunu da hatırlatalım ki, bazılarının saplanmış olduğu
“hayvani hürriyet” bahsimizden tamamen hariç bir meseledir.
★
Sosyal refah için ortak payda teşkil eden değerler sıralamasında, kanaatimize göre hürriyetten sona demokrasi gelir. Ama, hürriyetin olmadığı yerde demokrasi de lâftan ibaret kalır. Demokrasinin olmadığı yerde de cumhuriyet “manasız bir isim ve resim”den öteye gitmez olur.
Bütün bu beşerî nimetlerin sağlam temellere oturtulması neticesinde, çok yüksek bir değer olan adâlet mekânizmasının “evrensel hukuk” normlarıyla birlikte devreye girmesi gerekiyor. Aksi halde, toplumda bir güven bunalımı zuhur etmeye başlar. Dolayısıyla, güvensizliği ortadan kaldırmanın ve toplumsal barışın esaslı bir şekilde sağlanabilmesi için, sözünü ettiğimiz değerler sıralamasındaki maddeler hayatî öneme sahiptir. Öyle ki, bunların her birinin “olmazsa olmaz” derecede birer ortak payda halinde benimsenmesi ve hayata geçirilmesi zaruret halini almış bulunuyor.
Şayet, bu değerlere hakkıyla sahip çıkılmazsa, o takdirde, bunların elimizden gitmesi kuvvetli ihtimal dairesine girer ki, hamiyetli insanların bunu kabul etmesi, buna razı olması düşünülemez.
★
Toparlayacak olursak, bilhassa şunu nazara vermek gerekiyor ki: Yukarıda sıralamış olduğumuz değerler sıralamasındaki öncelikli maddeler, toplum olarak aslında ortak paydalarımız olup, bunları korumak, geliştirmek ve nesillere mal etmeye çalışmak daimî gündem maddelerinin arasında yer alması icap ediyor. Sadece belli bir kesimin bunlara sahip çıkması yeterli değildir. Bu emsalsiz değerlere sahip çıkılmazsa, onlar da bize küsüp elimizden gidebilir. Hürriyetin yerini istibdat/diktatörlük; demokrasinin yerini otokrasi; cumhuriyetin yerini totaliter bir rejim alabilir. Bazı ülkelerde örnekleri olduğu gibi.