Az bilinen ve dar bir kullanım alanı dışında, insanların yeteri kadar faydalanamadığı, ilâç bitkilerden biri de çemen otudur. Anadolu’da Kayseri çevresindeki pastırma yapımının dışında, çok az bir kullanım alanı olmasıyla, tıbbî destek alanı yeteri kadar değerlendirilmediğinden, rahmet elinin şükürle öpülmesi, tahdis-i nimet ve israfın önlenmesi gayesiyle, çemen otunu yakından tanımaya çalışacağız.

Bir adı da Boy Otu olan bu nimet, 30-40 cm. boyunda, ilkbahar aylarında sarımsı beyaz renkte çiçekler açan bir ottur. Türkiye’de Orta, Güneydoğu Anadolu ve Marmara bölgelerinde yetişmektedir. Olgunlaştığında toplanıp güneşte kurutulduktan sonra, tohumları ayrılır. Ondan sonra toz haline getirilir. Çemen otu tohumları yüksek oranda lif ihtiva edip, az miktarda yağ çıkarılabildiği gibi, başka kullanma şekilleri de bulunmaktadır.

Şifa kaynağından ikram edilen bu nimetin, sağlığımızın korunma ve devamındaki fonksiyonlarını şu şekilde sıralayabiliriz; göğüs yumuşatıcı, balgam söktürücü özelliğinin yanında, vücuda kuvvet ve enerji sağlar, kas ağrılarını dindirir. Kansızlıkta ve kemik dokusunun güçlenmesinde faydalıdır. Vücutta bulunan iltihaplı enfeksiyonları tedavi edici etkisi vardır. Sindirim sistemi hastalıkları ve romatizma çeşitlerine de etkilidir. Zamanımızda karşılaştırılan ve yüksek oranda bir artışla ilerleyen diyabette “çemen otu tohumu Tip 2 şeker hastalığında etkili olduğu deneysel olarak ortaya konulmuştur. Yapısında % 50 lif taşıdığı için, yemek sonrası besinlerin emilimini yavaşlatarak, kan şekerinin ani yükselmesini önlerken, taşıdığı bazı maddeler kan şekerini düşürücü, yapısındaki bazı aminoasit bileşenleri insülinin üretildiği beta hücrelerini uyararak, insülin üretimi ve etkinliğini arttırmakta ve glikoz seviyelerini etkilememektedir. Bu sebeple çemen otu tohumunun şeker hastalarında ilâç olarak yararlanılmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir. Aynı zamanda nişastalı gıdaların bağırsaklarda parçalanarak şekere dönüşümü azalmaktadır. Görüldüğü gibi çemen tohumu Tip 2 şeker hastaları için gerçekten çok yönlü bir bitkisel ilâç. Çemen otu tohumunun bir diğer önemli etkisi ise trigliserit, total kolesterol (kan yağları) ve kötü kolesterol (LDL) seviyelerini düşürmesidir. Şeker hastası olmayan kişilerde, kan şekeri seviyesi üzerinde belirgin etkisi bulunmamaktadır. Ancak şeker hastalarında, kan şekeri düşürücü ilâçlarla birlikte kullanılması durumunda, ilâcın etkisini kuvvetlendirerek, kan şekerinin aşırı düşmesi sonucundan dolayı dikkatle kullanılmalıdır. Bu sebeple çemen otu tohumuyla ilâçların 1-2 saat arayla alınması daha uygun olacaktır.”1 Eski Hint Ayurveda tıbbında kullanılan, İslâm tıp âlimlerinden el Beyrunî’nin Hulbah adıyla tanıttığı çemen otu tohumu “kepeği pişirilip yendiğinde müshil etkisi yapar. Onun kepeği, vücudun içinde ve dışında görülen iltihaplara da yararlıdır. Rahim içi ile rahim ağzındaki kanserojen özellikteki urları tedavi eder.”2 İdrar yolları enfeksiyonları ve değişik sıkıntılarında deneyenler faydasını görmüşlerdir. “Laboratuvar çalışmalarında, antimikrobiyal ve parazitleri öldürücü etkisi olduğu gösterilmiştir. Yapılan deneylerde mide ülserinin gelişmesini engelleyici etkisinin güçlü bir ilâç olan Omeprazol’den daha fazla olduğu gösterilmiştir. Çemen otunun içinde bulunan bazı maddelerin, karın zarı (periton) kanseri, lösemi, kalınbağırsak kanseri, meme ve kemik kanseri hücrelerini öldürdüğü gösterilmiştir.”3 Çemen otu tohumunun değerini bildiren Asr-ı Saadette yaşanmış bir olayda “Peygamber Efendimiz’den (asm) zikredildiğine göre, Mekke’de Sa’d ibn-i Ebi Vakkas’ı (ra) ziyaret etmiş ve ‘ona doktor çağırın’ demişti. Haris ibn-i Kelede çağrıldı, Sa’d’e baktı ve: ‘önemli bir şeyi yok, ona çemen verin’ dedi. Kasım ibn-i Abdurrahman’dan zikredildiğine göre Kasım şöyle demiştir: ‘Peygamber Efendimiz (asm) buyurdu ki: ‘boy otuyla (çemen otu) tedavi olunuz.”4

Çemen otu tohumunun kullanma şekilleri ise, şu şekillerde uygulanmaktadır. Başta toz halinde et yemeklerine ve köftelere baharat olarak eklenir. Bir bardak kaynar suya, bir çay kaşığı toz çemen karıştırılıp, 2-3 dakika kaynattıktan sonra çay olarak günde 1-2 bardak içilebilir. Bir yemek kaşığı çemen tozu, bir tatlı kaşığı pul biber, iki diş sarımsak ezilerek üzerlerine zeytinyağı ilâve edilir. Sos olarak veya ekmek batırılarak yenir. Ayrıca bal, hurma veya kuru incirle iyice karıştırılarak, günde bir yemek kaşığı olmak üzere tüketildiğinde, saydığımız hastalıklara ve hastalıktan bitkin hale gelenlere büyük fayda sağlar. 

Bu nimetin mana-i harfî cihetinden tefekkürü ile marifetullah bahçelerinde ruh teneffüs eder. “İşte yeryüzündeki ağaç ve nebatat cihazatının sandukçaları ve programları ve tarihçe-i hayatlarının kutucukları hükmünde olan bütün tohumlara bak. İşte, bütün yeraltına karışık atılan ve madde itibariyle birbirine benzeyen tohumların sümbül vaktinde kemal-i imtiyazları; ve ağaçlara giren muhtelif maddelerin yaprak, çiçek ve meyvelere, kemal-i imtiyaz ile tefrikleri; ve mideye giren karışık gıdaların muhtelif aza ve hüceyrata göre kemal-i imtiyazla ayrılmalarına bak, kemal-i hikmet içinde kemal-i kudreti gör.”5 diyerek, Ya Cemil û Ya Allah tesbihatıyla da hadsiz nimetlere şükrümüzü arttırmalıyız.

SAĞLICAKLA KALIN

Dipnotlar:

1- Prof. Dr. Erdem YEŞİLADA, İyileştiren Bitkiler, s.135, Hayykitap 2015. 2- El BEYRUNÎ, Kitab-us Saydana Fi-t-tıb, çev. Prof. Dr. Esin Kahya, s.170 Kültür Bakanlığı Yayını 2011. 3- Prof. Dr. Canfeza SEZGİN, Hangi Kansere Hangi Bitki, s.51, Hayykitap 2014. 4- Prof. Dr. Ahmet- Elmas MARANKİ, Kozmik Bilimin Işığında Şifalı Bitkiler, s.116, Mozaik Yayınları 2008. 5- Bediüzzaman Said NURSÎ, Sözler, s.1086 Yeni Asya Neşriyat 2013