küre gibi himmete muhtaç olan bir öküze tahmil etmek,
nizam-ı âleme münafidir.
Hem de, lisan-ı şeriatta işitiliyor: Her bir nev’e mahsus
ve o nev’e münasip bir melek-i müekkel vardır. Bu mü-
nasebete binaen, o melek o nev’in ismiyle müsemma,
belki âlem-i melâikede onun suretiyle mütemessil oluyor.
Hadis olarak işitiliyor: “Her akşamda güneş Arşa gi-
der, secde eder; izin alıyor, sonra geliyor.” evet, Şems’e
müekkel olan melek ismi
Şems
, misali de şemstir; odur
gider, gelir.
Hem de, hükema-i ilâhiyyun nezdinde, her bir nevi için
hayy ve natık ve efrada imdat verici ve müstemiddi bir
mahiyet-i mücerrede vardır. lisan-ı şeriatta
melekü’l-ci-
bal
ve
melekü’l-bihar
ve
melekü’l-emtar
gibi isimler ile ta-
bir edilir. Fakat, tesir-i hakikîleri yoktur. Müessir-i hakikî
yalnız zat-ı Akdes’tir.
(1)
*G s
’p
G p
¿r
ƒn
µ`r
dG ?p
a n
ô u
KnD
ƒo
e n
’ r
Pp
G
esbab-ı zahiriyenin vaz’ındaki hikmet ise: İzhar-ı izzet
ve saltanat tabir olunan dest-i kudret, perdesiz daire-i
esbaba mün’atıf olan nazara karşı zahiren umur-i hasîse
ile mübaşeret ve mülâbeseti görülmemektedir. Fakat dai-
re-i akîde denilen hak ve melekûtiyette her şey ulvîdir.
dest-i kudretin perdesiz mübaşereti izzete münasiptir.
(2)
p
º«/
?n
©r
dG o
õj/
õn
©r
dG o
ôj/
ór
?n
J n
?p
d'
P
•
İkinci mahmil:
sevr, imaret ve ziraat-i Arz’ın en bü-
yük vasıtası olan öküzdür. Hut ise, ehl-i sevahilin belki
pek çok nev-i beşerin medar-ı maişeti olan balıktır.
âlem-i melâike:
melekler âlemi,
melekler dünyası.
daire-i akîde:
akîde, inanç daire-
si.
daire-i esbap:
sebepler dairesi,
sebep ve kanunların bulundu€u
yer olan maddî âlem, fiillerin, işle-
rin, oluşların sebeplere ba€landı€ı
âlem.
dest-i kudret:
Allah’ın ezelî gücü-
nün eli.
efrat:
fertler.
ehl-i sevahil:
sahilde, deniz veya
göl kenarında yaşayanlar.
esbab-ı zahiriye:
görünürdeki
sebepler.
hayy:
diri, sa€, canlı.
hikmet:
‹lahî gaye, yüksek bilgi,
fayda.
himmet:
yardım, ihsan, lütuf.
hut:
büyük balık.
hükema-i ilâhiyyun:
dindar, ilâ-
hiyatçı felsefeciler; Allah’a inanan
felsefeciler.
imaret:
mamur etme, bayındırlık.
imdat:
yardım.
izhar-ı izzet:
yüceli€in, itibarın,
üstünlü€ün ortaya konulması,
gösterilmesi.
izzet:
şeref, yücelik; üstünlük.
lisan-ı şeriat:
şer’î lisan, dinî tabir.
mahiyet-i mücerrede:
bildiğimiz
varlıkların şekil ve vücutlarından
farklı özellikte, görünmeyen an-
cak varlığı bilinen gerçekler, özel-
likler.
mahmil:
izah tarzı, bir ibareye
yüklenilen mana ihtimallerinden
her biri.
medar-ı maişet:
geçim kayna€ı,
geçim sebebi, geçim vasıtası.
melek-i müekkel:
vekil tayin
edilen melek.
melekûtiyet:
her şeyin do€rudan
Allah’ın ilim, hikmet ve kudretine
bakan, sebeplerin müdahale ede-
medi€i aslı, esası, iç yüzü.
melekü’l-bihar:
denizler mele€i,
denizlere nezaret eden melek.
melekü’l-cibal:
da€lar mele€i.
melekü’l-emtar:
ya€murla vazi-
feli olan melek.
misal:
benzer, örnek.
mübaşeret:
bir işe başlama, giriş-
me, temas.
müekkel:
vekil tayin edilmiş,
müvekkel.
müessir-i hakikî:
hakikî tesir sa-
hibi, hakikî tesir edici.
mülabeset:
yakınlık.
mün’atıf:
bir tarafa yönelen, sa-
pan, meyleden.
münafî:
zıt, aykırı.
münasebet:
vesile, -dan dolayı.
münasip:
uygun.
müsemma:
isimlendirilmiş, ad
verilmiş.
müstemit:
medet isteyen,
yardım isteyen.
mütemessil:
cisimlenen, ci-
sim şeklinde görünen.
natık:
konuşan.
nevi:
çeşit, tür.
nev-i beşer:
insano€lu.
nezdinde:
yanında, katında.
nizam-ı âlem:
Cenab-ı Hak-
kın kâinata koymuş oldu€u
düzen, dünya düzeni.
sevr:
öküz, bo€a.
suret:
biçim, tarz, görünüş.
Şems:
Güneş.
tabir:
ifade.
tahmil:
yükleme.
tesir-i hakikî:
gerçek tesir,
etki.
ulvî:
yüksek, yüce.
umur-i hasise:
ufak ve de-
€ersiz işler.
vasıta:
aracı.
vaz:
koyma, konulma.
zahiren:
görünüşte.
Zat-ı akdes:
her türlü kusur
ve noksandan en uzak ve en
pak zat olan Allah.
ziraat-i arz:
yeryüzündeki,
Dünya’daki çiftçilik.
1.
Kâinatta Allah’tan başka müessir-i hakiki yoktur.
2.
İşte bu dilediğini yapmaya kàdir olan ve her şeyi hakkıyla bilen Allah’ın takdiridir. (En’am
Suresi: 96; Yâsin Suresi: 38; Fussilet Suresi: 12.)
u
nsuru
’
l
-H
akikaT
| 88 | MuhakeMat
