müstait olduğu sanata olan meyliyle, teşebbüs ettiği
gayr-i tabiî sanatın suretini çirkin eder. zira, bilkuvve
olan meyil ve bilfiil olan sanatın imtizaçsızlığı için bir keş-
mekeş olur.
Bu sırra binaen, pek çok adam meylü’l-ağalık ve mey-
lü’l-amiriyet ve meylü’t-tefevvuk ile mütehakkim geçin-
mek istediğinden, ilmin şanında olan teşvik ve irşat ve na-
sihat ve lütfu terk edip, kendi istibdat ve tefevvukuna ve-
sile-i cebr ve tanif eder. İlme hizmete bedel, ilmi istihdam
eder. Buna binaen, vezaif ehil olmayanın ellerine geçti.
Bahusus medaris bunun ile indirasa yüz tuttu. Buna ça-
re-i yegâne, daire-i vahidenin hükmünde olan müderris-
leri, dârülfünun gibi çok devaire tebdil ve tertip etmektir.
tâ herkes sevk-i insanîsiyle hakkına gitmekle, hikmet-i
ezeliyenin emr-i manevîsini, meyl-i fıtrîsiyle imtisal edip,
kaide-i taksimü’l-a’male tatbik edilsin.
Tembih
Ulûm-i medarisin tedennisine ve mecra-i tabiiden çev-
rilmesine bir sebeb-i mühim budur: Ulûm-i âliye (
n
¬«p
dBG
)
maksud-i bizzat sırasına geçtiğinden, ulûm-i àliye (
¬n
«p
dÉn
Y
)
mühmel kaldığı gibi, libas-ı mana hükmünde olan iba-
re-i Arabiyenin halli, ezhanı zaptederek, asıl maksut olan
ilim ise tebei kalmakla beraber ibareleri bir derece mebzul
olan ve silsile-i tahsile resmen geçen kitaplar evkat, efkârı
kendine hasredip harice çıkmasına meydan vermemeleri-
dir.
* * *
MuhakeMat | 79 |
u
nsuru
’
l
-H
akikaT
bölümü kaidesi, prensibi.
keşmekeş:
karışık olma durumu,
karışıklık.
libas-ı mana:
mananın elbisesi.
lütuf:
iyi ve dostça davranma.
maksud-i bizzat:
kendi maksadı,
şahsî gaye, şahsî amaç.
mebzul:
bol, çok.
mecra-i tabiî:
normal ve tabiî
akış yeri.
medaris:
medreseler, ders oku-
nan yerler.
meyil:
bir tarafa do€ru e€ilme,
yönelme.
meyl-i fıtrî:
fıtrî meyil, do€uştan
meydana gelen arzu, istek.
meylü’l-a€alık:
a€alık meyli, a€a-
lık e€ilimi; kibir, azamet ve bü-
yüklük meyli.
meylü’l-amiriyet:
âmir olmaya
meyletme, hükmetme arzusu,
meyli.
meylü’t-tefevvuk:
başkalarına
nispetle üstünlük elde etme
meyli, iste€i.
müderris:
medresede ders veren,
medrese hocası.
mühmel:
ihmal edilmiş, bırakıl-
mış; önemsiz.
müstait:
kabiliyetli, yetenekli
olan.
mütehakkim:
hâkimlik, amirlik
taslayan.
resmen:
resmî bir şekilde, devlet
tarafından.
sebeb-i mühim:
önemli sebep.
sevk-i insanî:
insanın yönelmesi.
sır:
gizli hakikat.
silsile-i tahsil:
ö€renimi derece-
leri, ö€renimde gözetilen sıra.
suret:
biçim, şekil, tarz.
şan:
hâl, keyfiyet, durum, mahi-
yet.
tânîf:
şiddetle azarlama.
tatbik:
uydurma, uygulama.
tebdil:
de€iştirme, dönüştürme.
tebeî:
ba€ımsız olmayıp başkası-
na tabi olarak; ikinci derecede.
tedenni:
gerileme, daha kötü bir
dereceye düşme.
tefevvuk:
üstün olma, üstünlük.
teşebbüs:
girişim, bir işi yapmak
için harekete geçme.
ulûm-i âliye:
alet ilimleri, gramer,
sarf, nahiv, sintaks gibi başka bil-
gilerin ö€renilmesine yardımcı
olan ilimler.
ulûm-i àliye:
yüksek ilimler; dinî
ve pozitif ilimler.
ulûm-i medaris:
medrese ilimle-
ri, medresede okutulan ilimler.
vesile-i cebr:
zor kullanmaya se-
bep.
vezaif:
vazifeler, işler.
zapt:
idaresi altına alma, tutma.
bilkuvve:
fiil mertebesine
geçmeden potansiyel halde,
düşünce halinde.
çare-i yegâne:
tek çare, tek
çıkar yol.
daire-i vahide:
bir daire.
dârülfünun:
üniversite.
devair:
daireler.
efkâr:
düşünceler, fikirler.
ehil:
sahip, malik, yetki sahibi
olan.
emr-i manevî:
maddî olma-
yan; derunî, ruha ait olan iş.
evkat:
vakitler, zamanlar.
ezhan:
zihinler.
gayr-i tabii:
tabii olmayan.
hasr:
yalnız bir şeye mahsus
kılma, yalnız bir şeye kullan-
ma.
hikmet-i ezeliye:
ilahi gaye,
ezeli olan Cenab-ı Hakkın
maksadı.
hükmünde:
de€erinde, yerin-
de.
ibare:
metin, cümle veya bir
kaç cümleden oluşan söz gru-
bu.
ibare-i arabiye:
Arabca iba-
re, Arabca cümlelerden ibaret
terkip.
imtisal:
emre tamamen uy-
ma, gerekeni yapma, alınan
emre boyun e€me.
imtizaç:
uyuşma, uygunluk,
ba€daşma.
indiras:
bozulma.
irşat:
do€ru yolu gösterme,
gafletten uyandırma.
istibdat:
kendi başına ve hiç
bir nizama ve kanuna ba€lı
olmadan yönetme, keyfî ida-
re sistemi.
istihdam:
bir hizmette kul-
lanma, çalıştırma.
kaide-i taksimü’l-a’mal:
iş
