ey şu perişan sözlerime nazar eden talib-i hak! senin
mahiyetinde ekilmiş olan müyulât, şu on İki Mukadde-
mede sükûnuyla beraber cereyan eden şems-i hakikatin
ziyasıyla neşvünema bulup çiçekler açacaktır.
Hatime
seyyid olmayan “seyyidim” ve seyyid olan “değilim”
diyenler, ikisi de günahkâr; ve duhul ile huruç haram ol-
dukları gibi, hadis ve kur’ân’da dahi ziyade veya noksan
etmek, memnudur. Fakat, ziyade etmek nizamı bozduğu
ve vehme kapı açtığı için daha zararlıdır. noksana cehil
bir derece özür olur; fakat, ziyade etmek ilim ile olur.
Âlim olan mazur değildir. kezalik,
dinden bir şeyi fasl ve-
ya olmayanı vasletmek, ikisi de caiz değildir.
Belki hikâ-
yatın bakırları ve İsrailiyatın müzahrefatı ve teşbihatın
mümevvehatı elmas-ı akîdede, cevher-i şeriatta, dürer-i
ahkâmda idhal etmek, kıymetini daha ziyade tenzil ve
müteharri-i hakikat olan müşterisini daha ziyade tenfir
ve pişman eder.
hatİMeNİN hatİMeSİ
Bir adam müstait ve kàbil olduğu şeyi terk ve ehil ol-
mayan şeye teşebbüs etmek, şeriat-ı hilkate büyük bir
itaatsizliktir. zira şanı odur ki, istidadı sanatta intişar ve
tedahül ve sanatın mekayisine ihtiram ve muhabbet ve
nevamisine temessül ve imtisal, elhasıl, fenâfissanat ol-
maktır. Vazife-i hilkat bu iken, bu yolsuzlukla sanatın
suret-i lâyıkasını tağyir eder ve nevamisini incitir. Ve asıl
âlim:
bilen, bilgili.
caiz:
yapılması veya yapılmama-
sında sakınca olmayan, uygun.
cehil:
bilgisizlik, cehalet, cahillik.
cereyan:
olma, meydana gelme.
cevher-i şeriat:
dinin, şeriatın
kıymetli esasları.
duhul:
girme, dâhil olma.
dürer-i ahkâm:
hükümlerin bü-
yük inciler kıymetindeki her biri.
elhasıl:
hasılı, netice itibariyle, kı-
saca.
elmas-ı akîde:
inancın elmas gibi
unsurları, esasları.
fasl:
fasletme, bölme, ayırma.
fenâfissanat:
sanatta, eserde fe-
nâ bulma, yok olma.
günahkâr:
günah işlemiş olan.
hadis:
Hz. Muhammed’e (asm) ait
söz, emir, fiil veya Hz. Peygambe-
rin onayladı€ı başkasına ait söz, iş
veya davranış.
haram:
‹slâmiyetçe yasaklanan
işler.
hatime:
son söz.
hikâyat:
hikâyeler.
huruç:
çıkama.
idhal:
dahil etme, içine alma,
sokma.
ihtiram:
hürmet etme, saygı gös-
terme.
ilim:
bilme, bilgi.
imtisal:
emre tamamen uyma,
gerekeni yapma, alınan emre bo-
yun e€me.
intişar:
yayılma, yaygınlaşma,
neşrolunma.
‹srailiyat:
Yahudî ve Hrıstiyanla-
rın inanç, ahlak, tarih ve efsaneye
dayalı kültüründen ‹slama karıştı-
€ı bilinen şeyler.
istidat:
yaratılıştan olan ve za-
manla geliştirilen kabiliyet; bir şe-
yin kazanılmasına olan fıtrî meyil.
itaat:
söz dinleme, boyun e€me,
emre uygun hareket etme.
kàbil:
kabiliyetli, yetenekli.
kezalik:
keza, bu da öyle, böyle-
ce.
kıymet:
de€er.
mahiyet:
bir şeyin aslı, esası, ta-
biatı, niteli€i.
mazur:
özürlü, özrü olan.
mekayis:
mikyaslar, ölçüler.
memnu:
yasaklanmış, men edil-
miş, yasak.
muhabbet:
sevgi, sevme.
mukaddeme:
başlangıç.
mümevvehât:
düzmeler, uydur-
malar.
müstait:
kabiliyetli, yetenekli
olan.
müteharri-i hakikat:
hakikatleri,
do€ruları ve gerçekleri araştıran.
u
nsuru
’
l
-H
akikaT
| 78 | MuhakeMat
müyûlât:
meyiller.
müzahrefat:
boş ve yalan
sözler.
nazar:
bakış.
neşvünema:
yayılıp genişle-
me, büyüyüp gelişme.
nevamis:
kanunlar, şeriatlar.
nizam:
düzen.
seyyid:
Hz. Muhammed’in
(asm) torunu Hz. Hasan’ın so-
yundan olan kimse; Hz. Mu-
hammed’in temiz soyundan
gelen kimse.
suret-i lâyıka:
yakışır ve ya-
raşır bir tarz.
sükûn:
sakinlik, durgunluk.
şan:
şöhret, ün; yüksek ma-
kam.
şems-i hakikat:
hakikat gü-
neşi, gerçe€in parlaklı€ı.
şeriat-ı hilkat:
yaratılışa ko-
nulan kanunlar.
ta€yir:
başkalaştırma, de€iş-
tirme.
talib-i hak:
do€ruyu talep
eden, isteyen.
tedahül:
içine girme.
temessül:
bir şekil ve surete
girme, cisimlenme.
tenfir:
nefret ettirme, i€ren-
dirme, tiksindirme.
tenzil:
kıymetten düşürme,
de€erini indirme.
teşbihat:
benzetmeler, teş-
bihler.
teşebbüs:
girişim, bir işi yap-
mak için harekete geçme.
vasl:
ulaştırma, ekleme.
vazife-i hilkat:
yaratılış için-
deki vazife, görev.
vehim:
zan, şüphe, yanlış ve
esassız düşünce.
ziya:
ışık, aydınlık, nur.
ziyade:
çok, fazla.
