Sekizinci Mesele
Maani-i beyaniyenin aşılaması ve telkihi ve manaların
becayiş ve inkılâpları, kelimenin mana-i hakikîsi ya garaz
veyahut mana-i muallâkadan birisini teşerrüp ve içine
cezp etmektir.
zira içine girdiği vakit, sahibü’l-beyt olan
hakikate ve esasa dönüyor. Ve asıl lâfzın sahibi olan
mana ise bir suret-i hayatiyeye dönüyor. ona medet ve-
rir ve müstetbeattan istimdat eder. Bu sırdandır ki, keli-
me-i vahidenin maani-i müteaddidesi oluyor. Ve becayiş
ve telkihat bundan çıkar. Bu noktadan gaflet eden, bü-
yük bir belâgati kaybeder.
iŞarET
Bir şey merkep ve binilmiş ise,
»'
?n
Y
lâfzına müstehak
olduğu gibi, zarf gibi içine aldığından,
»/
a
lâfzını ister
–
(1)
p
ôr
ën
Ñr
dG »/
a …/
ôr
én
J
gibi. Hem de, bir şey alet olduğundan,
AÉn
H
lâfzını ister.
(2)
p
ºs
?°t
ùdÉp
H n
ír
£s
°ùdG o
är
ón
©n
°U
gibi. Ve mekân
ve merkep olduğunda,
»/
a
ve
»'
?n
Y
lâfızları dahi ister.
Hem de, gaye olduğundan,
»'
`dp
G
ve
»
s
à``n
M
lâfızlarını is-
ter. İllet ve zarf olduğundan,
r
?n
’
ve
»/
a
lâfızlarını dahi
MuhakeMat | 143 |
u
nsuru
’
l
-B
elâgaT
sahibü’l-beyt:
ev sahibi.
sır:
gizli hakikat.
suret-i hayatiye:
hayat şekli.
telkih:
aşılama, aşı yapma.
telkihat:
telkihler, aşılamalar.
teşerrüp:
içine çekme, içme.
belâgat:
söz ve yazıda sanat-
lı ve tesirli ifade; sözün güzel
olmakla beraber yerinde, hâl
ve makama uygun olması.
cezp:
kendine do€ru çekme,
çekilme.
gaflet:
ihmal, endişesizlik.
garaz:
gaye, maksat.
hakikat:
gerçek.
illet:
sebep.
inkılâp:
de€işme, dönüşüm,
köklü de€işme.
istimdat:
aman dileme, mer-
hamet ve yardımına sı€ınma.
kelime-i vahide:
bir kelime.
lâfız:
söz, kelime.
maani-i beyaniye:
bildirilen
ve anlatılan manalar.
maani-i müteaddide:
çeşitli
manalar, birden çok mana.
mana-i hakikî:
gerçek, do€ru,
asıl, mana.
mana-i muallaka:
tam olarak
anlaşılmamış olan mana.
medet:
inayet, yardım, imdat.
merkep:
binilen vasıta, bini-
len şey, binek.
mesele:
önemli konu.
müstahak:
hak eden, hak et-
miş.
müstetbeat:
söze tâbi olan
manalar, söz söylerken, söz
arasında işaretle anlatmalar.
1.
Denizde akıp gider. (Bakara Sûresi: 164.)
2.
Dama merdivenle çıktım.
