Şimdi, insafla, nazar-ı hakikatle bu taassub-i barideye
bak, nasıl istikra-i tammın şahadetiyle sabit olan bir haki-
kat-i bâhireye muaraza ediyor. O hakikat ise budur:
Hilkatte israf ve abes yoktur. Ve hikmet-i ezeliye, kısa
ve müstakim yolu terk etmez, uzun ve müteassif yolu
ihtiyâr etmez. Öyle ise, acaba istikra-i tammın mecaza ka-
rine olmasından ne mâni tasavvur olunur ve neden caiz
olmasın?
Tembih
Eğer istersen Mukaddemata gir, “Birinci Mukaddeme”yi
suğra ve “Üçüncü Mukaddeme”yi kübra yap. Sana netice
verecektir ki, ehl-i zahirin zihinlerini teşviş eden, felsefe-i
Yunaniyeye incizaplarıdır. Hatta o felsefeye fehm-i ayette
bir esas-ı müselleme nazarıyla bakıyorlar. Hatta oğlu öl-
müş bir kocakarıyı güldürecek derecede bir misal budur ki:
Bazılar öyle bir zatın kelâmındaki fülûs-i felsefeyi cev-
her-i hakikatten temyiz etmeyecek dereceden pek çok de-
recede âlî olan o zat-ı nakkad, Kürtçe demiş ki:
(1)
r
?n
?n
e r
øp
fGn
hp
R r
¿p
QÉn
¡p
¸ r
ôp
°UÉn
æn
Y
Hâlbuki, bu sözle hükemanın mezhebi olan ki, “Melâi-
ke-i kiram maddeden mücerreddirler” red yolunda tasrih
ediyor ki, “Melâike-i kiram anasırdan mahlûk ecsam-ı
nuraniyedirler.”
Onlar fehmetmişler ki, anasır dört oldukları İslâmiyet’-
tendir. Acaba?.. Dörtlüğü ve unsuriyeti ve besateti, hüke-
ma ıstılahatından ve müzahref olan ulûm-i tabiiyenin
esaslarındandır. Hiç usul-i İslâmiyeye taallûkları yoktur.
Belki zahir müşahedetle hükmolunan bir kaziyedir.
MuhakeMat | 115 |
u
nsuru
’
l
-H
akikaT
hüküm:
verilen karar.
ıstılahat:
ıstılahlar, her hangi bir
ilim dalına ait kelimeler, tabirler,
terimler.
ihtiyâr etme:
seçme, tercih et-
me.
incizap:
cezp edilme, kapılma,
çekilme.
istikra-ı tam:
olaylardaki ortak
vasıflara dikkat ederek tam bir
netice çıkarmak, etraflı ve tam bir
bilgi almak.
karine:
delil.
kaziye:
önerme, hüküm.
kelâm:
söz.
kübra:
büyük önerme.
mahlûk:
yaratık, Allah tarafından
yaratılmış olan.
mâni:
engel.
mecaz:
bir kelimenin gerçek ma-
nasında kullanılamayıp, ilgi, alâka
ve benzerlik ba€ı bulunan başka
bir manada kullanılması.
melâike-i kiram:
yücelik ve
ikram sahibi melekler.
mezhep:
ilim ve felsefede takip
edilen yol, meslek, çı€ır.
misal:
örnek.
muaraza:
birbirine karşı gelme,
söz ile karşılıklı mücadele.
mukaddemat:
başlangıçlar.
mukaddeme:
başlangıç.
mücerret:
soyutlanmış olan, ci-
sim halinde bulunmayan.
müstakim:
do€ru.
müşahedet:
şahit olma, görme.
müteassif:
do€ru yoldan sapan,
şaşıran, yolsuzluk eden.
müzahref:
süprüntü, çer-çöp.
nazar:
bakış.
nazar-ı hakikat:
hakikat nezdin-
de.
sabit:
ispat edilmiş, ispatlanmış.
su€râ:
küçük önerme.
şahadet:
şahit olma, şahitlik; açık
alamet, işaret.
taallûk:
alâkalı, münasebetli ol-
ma.
taassub-i baride:
so€uk taassup.
tasavvur:
bir şeyi zihinde şekil-
lendirme, düşünme.
tasrih:
açıkça ifade ederek şüp-
he ve tereddütleri silme.
tembih:
hatırlatma, ihtar.
temyiz:
inceleyip seçme, ayırdet-
me.
teşviş:
karıştırma, karmakarışık
etme.
ulûm-i tabiiye:
tabiat ilimleri.
unsuriyet:
unsurları, esasları.
usul-i ‹slâmiye:
‹slâmın kaideleri.
zahir:
dış yüz, görünüş.
zat:
kişi, şahıs.
zat-ı nakkad:
bir şeyin iyisini kö-
tüsünü ayıran zat.
abes:
boş saçma, lüzumsuz
ve gayesiz iş.
âlî:
yüce, yüksek, ulu.
anasır:
unsurlar, esaslar.
besatet:
basitlik, sadelik.
caiz:
mümkün, olur, olabilir.
cevher-i hakikat:
hakikatin
özü, aslı, esası.
ecsam-ı nuraniye:
nuranî ci-
simler.
ehl-i zahir:
dış görünüşe ba-
kanlar, sadece dış görünüşle
ilgilenenler.
esas-ı müselleme:
yardımcı
teoremin aslı.
fehm:
anlama, anlayış, kavra-
yış.
fehm-i ayet:
ayetin anlaşıl-
ması, ayetten anlaşılan.
felsefe:
madde ve hayatı
başlangıç ve gaye bakımın-
dan inceleyen ilim.
felsefe-i Yunaniye:
Yunan
felsefesi.
fülûs-i felsefe:
felsefenin ba-
kır para mesabesindeki hü-
kümleri.
hakikat:
gerçek.
hakikat-i bâhire:
apaçık,
besbelli olan gerçek.
hikmet-i ezeliye:
Allah’ın her
şeyi yerli yerinde ve bir gaye-
ye uygun olarak yaratma
sıfatı.
hilkat:
yaratılış.
hükema:
filozoflar.
1.
Unsurlar dört tane olup melekler de onlardan (nur unsurundan) yaratılmışlardır.
