Bu tabiri, ne yazık ki, günümüz Türkiye’sindeki birçok kavram ve kurum için kullanabilmek mümkün hale gelmiş durumda: 

Demokrasi, millî irade, hürriyet, hukuk devleti, kanun hâkimiyeti, kuvvetler ayrılığı, bağımsız ve tarafsız yargı, seçim, Meclis, kamuoyu, sivil toplum, denetim...

Meclis örneği üzerinden gidersek:

Teorik olarak, halkın oylarıyla teşekkül eden Meclis demokratik sistemin kalbi ve millî iradenin tecellî ettiği kurumdur.

Farklı siyasî görüşler, toplumdaki benimseniş ve yaygınlıkları ölçüsünde Mecliste temsil imkânı bulurlar. Demokratik Meclis, bu farklılıkların da yansıdığı bir aynadır.

Bu aynayı şekillendiren seçim süreçleri, doğru bilgilendirme kanalları ile hür tartışma zeminlerinin açık, manipülasyon ve saptırma yollarının olabildiğince kapalı olduğu, bütün görüşlerin eşit ve âdil şartlarda yarışabildiği, haksız rekabete imkân ve geçit vermeyen bir sistemle yönetilir. 

Böyle bir sistem için, demokrasinin diğer temel kurumlarının da hürriyet ekseninde kökleşmiş olmaları icab eder: Yargı, üniversite, basın, kamuoyu, sivil toplum...

Ve hepsinin başı: Hür bireyler...

Bunların tamamı birbirine bağlı. Demokratik toplum ve demokratik hukuk devleti denildiği zaman, bu tabirler, bireyden başlayıp giderek genişleyen iç içe halkalar halinde toplum hayatının ve kamu kurumlarının tamamını kapsayan genişlikte bir anlamı içeriyor.

Burada demokrat siyaset geleneğinin çok önemli isimlerinden biri olan merhum İhsan Sabri Çağlayangil’in ifadesiyle, “birleşik kaplar” örneği devreye giriyor.

Birey ve toplumda hürriyet ve demokrasi bilincinin yeterince oluşmadığı bir yerde siyasetin ve devletin demokrat olması beklenemez. Üstadın “Bir millet cehaletle hukukunu bilmezse ehl-i hamiyeti de müstebit eder” tesbiti bir yönüyle bunu ifade ederken, diğer bütün istibdatların kaynağını siyasî istibdat olarak teşhis etmesi de işin özünü nazara veriyor.

Türkiye bu istibdadı hâlâ aşamadı...