Bunun aksine hareket etmek, şu kötü sonucu doğurur: “Çok fenâlık vardır ki, iyilik perdesi altında kaldıkça ve ondan gaflet edildikçe mahdut ve mahsur kalır”1 prensibine uyulmadığında kaş yapayım derken göz çıkarılır! 

Kolaylık ve tedrici (merhale merhale) prensibini benimsemeli. Nebiy-i Zîşan Efendimizin (asm), “Kolaylaştırın, zorlaştırmayın; müjdeleyin, nefret ettirmeyin”2 sözüyle tebliğde fiilen de tam bir rehber olmuştur. 

Tehdit ve cebir yolunu değil, ikna metodunu kullanmalı: “İnsanları Rabbinin yoluna hikmetle ve güzel öğütlerle çağır, güzelce mücadele et...”3 meâlindeki âyette emredilir. Bediüzzaman da mealen, “Vaizlerimiz hem âlim-i muhakkik olmalı, tâ ispat ve iknâ etsin. Hem hakîm-i müdakkik olmalı, tâ muvazene-i şeriatı (şeriatın ölçü ve dengesini) bozmasın. Hem beliğ-i muknî olmalı, tâ hal neyi gerektiriyor ve zaman ne icap ettiriyorsa ona muvafık söz söylesin.”4 Ki, “Medenîlere galebe çalmak ikna iledir; söz anlamayan vahşîler gibi, icbar ile değildir. Biz muhabbet fedaileriyiz; husûmete vaktimiz yoktur.”5

Eğitim ve ilim, kalem, kelâm ile olan cihâdı-ı mânevinin önemli önemli unsuru ümit ve korku dengesini korumaktır. Ne en basit iyilikle-âmiyâne tâbirle “Cenneti parselletmek” ne de “Ne yaparsan yap sen battın!” korkusunu yaymak... Herşeyi olduğu gibi vasıflandırmalı. İslâm, ifrat ve tefritten uzak, orta, vasat, dengedir. 

İnsanları “Tahakkümle değil, belki lütufla ıslahına.”6 çalışmalı. Yani, saygı, sevgi, değer vererek, nezâket ve nezâhetle düzelmesine yardım etmek. Kaideleri işlettikten sonra istenen sonuç alınmazsa, asla yeise kapılıp aşk ve şevkimizi kaybetmemeliyiz. Zira, “Sen sevdiğin kimseyi hidayete erdiremezsin. Ancak Allah dilediğine hidayet verir.”7 mealindeki ayete göre vazifemiz sadece tebliğdir.

Dipnotlar: 

1-Münâzârât, Enst./intr., s. 83.; 

2-Buhârî, İlim: 12, vd.; 13.; 

3-Nahl Suresi, 125.; 

4-bknz., Divân-ı Harb-i Örfî, s. 88.; 

5-Tarihçe-i Hayat, s. 52.; 

6-Mektûbât, s. 254.; 

7-Kasas Suresi, 56.