TAR‹HÇE-‹ HAYATI
| 1165
fi
AHIS
B
‹LG‹LER‹
Gittikçe müthifl bir derecede kök salan ve toplumda fliddetli bölünmelere, s›n›flar aras›ndaki
fark›n zenginden yana geliflmeyi netice veren, kapitalist sisteme fliddetle karfl› ç›kt›. Chartism
(1840), Kahramanlar (1841), Geçmifl ve Bugün (1843) adl› eserlerinde, “b›rak›n yaps›nlar” yaklafl›m›-
n› elefltirdi Burjuva s›n›f›n›n vurdumduymazl›¤› ile rejim karmaflas›na elefltiriler yöneltti. Gelenek-
sel iktisadî sisteme karfl› ç›kt›. Bozulan ve gittikçe yok olan de¤erler üzerine e¤ilerek, bunlar›n ya-
flat›lmas› veya yeniden topluma kazand›r›lmas› gere¤i üzerinde durdu. O, ‹slâm dünyas› ve Alman-
ya’da, eski de¤erler üzerinde kurulacak yeni bir düzenle inkiflaf edilece¤ine inand›.
Ömrü boyunca aray›fl içinde olan ve çok say›da eser okuyan Carlyle, kiliseyi ve H›ristiyanl›¤›
elefltirdi¤i gibi Hz. Muhammed’e olan hayranl›¤›n› da aç›klamaktan ve eserlerinde belirtmekten
çekinmedi. Hakka taraftar olup, ‹slâm Peygamberinin faziletlerini dile getirdi ve övgüler ya¤d›rd›.
Dinî taassubun hüküm sürdü¤ü ve ‹slâm beldelerinin tek tek iflgal edildi¤i bir dönemde bir üni-
versite rektörünün Hz. Muhammed (a.s.m.), Kur’ân-› Kerîm ve ‹slâmiyet hakk›ndaki övücü sözleri
dikkate de¤erdir Türkçe olarak yay›nland›¤›n› belirtti¤imiz eserinin ilgili bölümlerinden bir k›sm›-
n› Bediüzzaman Hazretleri de baz› eserlerine alm›fl ve övücü ifadeler kullanm›flt›r.
Ülke çap›nda bir üne kavuflup maddî s›k›nt›lar› aflt›¤›, feraha ulaflt›¤› bir anda eflinin ölümü, ha-
yat› üzerinde çok etkili oldu. Bundan sonra geçen on befl y›l boyunca kendini toparlayamad›.1881
y›l›nda Londra’da öldü.
CEBRA‹L (C‹BR‹L) (A.S.):
Dört büyük melekten, Cibril, Cibril-i Emin, Ruhü’l-Emin, Ruhü’l-Kudüs
isimleriyle de bilinen vahiy mele¤i. Allah taraf›ndan peygamberlere vahiy götürmekle vazifeli me-
lek.
CELÂLEDD‹N HARZEMfiAH (?-1231):
Harzemflahlar devletinin son hükümdar›d›r (1220-1231).
As›l ad› Megübirti’dir. Celâleddin, devrin geleneklerine uyularak ona verilen lakapt›r. Mo¤ollar›n
1220 de Harizm’i iflgal etmelerinden ve Sultan Alâaddin Muhammed’in ölümünden sonra tahta ge-
çen Celâleddin, Türk devletlerinin devaml›l›k ve bütünlük arz etti¤ine inan›yor ve kendisini Büyük
Selçuklular›n mirasç›s› olarak kabul ediyordu. Türk-‹slâm tarihinin en cesur hükümdarlar›ndan bi-
ri olan Celâleddin Harzemflah Mo¤ollara karfl› mücadelesiyle büyük flöhrete kavufltu ve ‹slâmiye-
ti savunan bir kahraman olarak tarihe geçti. Mo¤ollar› bir çok kez ma¤lûp eden Celâleddin Har-
zemflah vefat etti¤inde halk, onun ölümüne inanamam›fl, hakk›nda efsaneler yay›lm›flt›. Bu yüz-
den, ölümünden y›llarca sonra bile Mo¤allar endifle duymufllard›.
CEMALEDD‹N EFGANÎ:
(1838. 1897) ‹slâmî uyan›fl› etkileyen 19. yüzy›l fikir ve siyaset adamla-
r›ndand›r. 1839’da do¤an Efgani, 18 yafl›na kadar Kabil’de kald› ve ilkö¤renimini âlim bir kifli olan
babas› Safdar’dan yapt›. Ülkenin meflhur bilginlerinden dil, tarih, din, felsefe, matematik, t›p ve si-
yaset alan›nda dersler ald›. Çeflitli seyahatleriyle tahsilini artt›ran, özellikle Hindistan’da Avrupa bi-
lim ve edebiyatla tan›flarak kafas›ndaki ›slahat düflüncelerini netlefltiren Efgani, Afganistan’a dö-
nüflünde Muhammed Han’›n ve onun yerine geçen Muhammed Azam’›n baflvezirli¤ini yapt›.
1870’te ‹stanbul’a gelen Efgani fikirleriyle birçok fikir ve siyaset adam›n› etkiledi. 1871’de ‹stan-
bul’dan ayr›larak Kahire’ye gitti ve burada da 8 y›l kalarak derin izler b›rakt›. Talebesi ve dostu
olan Muhammed Abduh ile birlikte, daha önce yine kendi yönlendirmesiyle gizlice kurulan “Urve-
tü’l-Vüska” adl› cemiyetin ve yine ayn› ad› tafl›yan bir gazetenin bafl›na geçti ve bu yolla Müslü-
manlar›n uyanmas›na, sömürgecilerden kurtulmas›na ve ‹slâm ülkelerinde ça¤›n gerektirdi¤i ›sla-
hat›n yap›lmas›na çal›flt›. ‹lk say›s› 13 Mart 1883’te yay›nlanan Urvetü’l-Vüska çeflitli iç ve d›fl bas-
k›lardan dolay› ancak 18 say› ç›kabilmifltir. Efgani ömrünün son y›llar›nda Abdülhamid’in daveti ile
‹stanbul’a geldi ve k›sa zamanda yeni bir çevre edinerek Osmanl› fikir hayat›n› derinden etkiledi.
9 Mart 1897’de ‹stanbul’da vefat etti ve Maçka’da fleyhler mezarl›¤›na defnedildi. 1944 y›l›nda Af-
ganistan hükümetine nakledilmifltir.
