gördü¤ümüz camit cisimler, hissiz kutular, birer hâkim-i
mutlak suretini aldlar. Âdeta her bir fley bütün eflyaya
hükmediyor.
flte, bu yanmzdaki bu makineye bak.
(HAfiYE 1)
Güya
emrediyor. flte onun tezyinatna ve ifllemesine lâzm le-
vazmat ve maddeler, uzak yerlerden koflup geliyorlar. fl-
te, oraya bak: O fluursuz cisim,
(HAfiYE 2)
güya bir iflaret
ediyor; en büyük bir cismi kendine hizmetkâr ediyor,
kendi ifllerinde çalfltryor.
Daha baflka fleyleri bunlara kyas et. Âdeta her bir fley,
bütün bu âlemdeki hilkatleri musahhar ediyor. E¤er o
gizli zat kabul etmezsen, bütün bu memleketteki tafln-
da, topra¤nda, hayvannda, insana benzer mahlûklarda
o zatn bütün hünerlerini, sanatlarn, kemalâtlarn, birer
birer, o fleylere vereceksin. flte, akln uzak gördü¤ü bir
tek muciznüma zatn bedeline, milyarlar onun gibi
muciznüma, hem birbirine zt, hem birbirine misil, hem
birbiri içinde bulunsun; bu intizam bozulmasn, ortal¤
karfltrmasnlar. Hâlbuki, bu koca memlekette iki parmak
SÖZLER | 447
Y
RM
KNC
S
ÖZ
meyvedar:
meyveli.
misil:
benzer.
muciznüma:
mucize gösteren.
muhteflem:
görkemli.
musahhar:
boyun e¤mifl.
rahm- mader:
anne rahmi.
sanat:
bir fleyi yapmada gösteri-
len ustalk.
suret:
flekil.
fluursuz:
anlayflsz, bilinçsiz.
tezgâh:
üretim aleti, ifl masas.
tezyinat:
süslemeler.
zat:
flahs, kifli.
zîruh:
ruh sahibi, canl.
zt:
karflt.
âdeta:
sanki.
âlem:
dünya, kâinat.
bedeline:
yerine.
camit:
cansz.
güya:
sanki.
hâkim-i mutlak:
kaytsz
flartsz hükmeden.
hayretnüma:
hayret verici.
hilkat:
yaratlfl; yaratlmfl.
hissiz:
duygusuz.
hizmetkâr:
hizmetçi.
hububat:
taneli bitkiler.
hükmetmek:
emretmek, is-
tedi¤ini yaptrmak.
hüner:
maharet, beceri iste-
yen ustalk.
intizam:
düzen.
kemalât:
mükemmellik.
kyas etmek:
karfllafltrmak.
levazmat:
gerekli fleyler.
mahlûk:
yaratlmfl.
mahzen:
içinde eflya saklana-
cak yer.
memleket:
ülke.
HAfiYE 1:
Makine, meyvedar a¤açlara iflarettir. Çünkü, yüzer tezgâhla-
r, fabrikalar incecik dallarnda taflyor gibi, hayretnüma yapraklar, çi-
çekleri, meyveleri dokuyor, süslendiriyor, pifliriyor, bizlere uzatyor. Hâl-
buki, çam ve katran gibi muhteflem a¤açlar, kuru bir taflta tezgâhn at-
mfl, çalflp duruyorlar.
HAfiYE 2:
Hububata, tohumlara, sineklerin tohumcuklarna iflarettir.
Meselâ, bir sinek, bir karaa¤acn yapra¤nda yumurtasn brakr; birden,
o koca karaa¤aç, yapraklarn o yumurtalara bir rahm- mader, bir beflik
ve bal gibi bir gda ile dolu bir mahzene çeviriyor. Âdeta o meyvesiz a¤aç,
o surette zîruh meyveler veriyor.
