Ş
aHıs
B
ilgileri
| 260 | MuhakeMat
çıktı. Siirt’in ilim ve faziletiyle tanınan âlimlerinden Fethullah Efendiyi ziyareti sırasında imtihana tâbi
tutuldu. Fethullah Efendinin her sorusuna cevap vermesi, sözünü ettiği her kitabı bitirdiğini söylemesi
üzerine Hoca Efendinin, zekâsını test etmek maksadıyla, “Harirî’nin Makamat’ından birkaç satırı sade-
ce iki defa okuyup ezberleyebilir misin?” şeklinde sorusuna muhatap oldu. Makamat’ı bir kez okuyup
ikincisini ezberden yapan Said Nursî’nin bu hafıza gücü üzerine hoca kendisine “Bediüzzaman” lâkabı-
nı verir.
Harirî’nin lâfza önem vermesi, kendisinden sonra gelenlere bu alanda kötü örnek olması, üstün ah-
lâkı ve edep dâhisi özelliğine gölge düşürdü. Bu büyük edep dâhisi lâfza mağlûp oldu. Lâfızperestlik
hevesi de çok kıymetli olan edebini lekedar etti. Lâfzın ön plâna çıkarılarak mananın ehemmiyetten
düşürülmesine sebebiyet veren bu gelişme İslâm âlimleri tarafından bir hastalık olarak görüldü. Ab-
dülkahir’i Cürcanî bu hastalığın tedavi edilmesi maksadıyla, “Delâil-i İ’câz ve Esrarü’l-Belâgat” adlı eserini
kaleme aldı. (Muhakemat, s. 78-79.)
Harirî, 1122 Eylül’ünde Basra’da vefat etti.
hOCa tahSİN (1811-1881):
Asıl adı Hasan Tahsin olan Hoca Tahsin, 1811 yılında Yanya bölge-
sinde bulunan Filat kazasının Ninat köyünde doğdu. Müderris Osman Efendinin oğludur. Eğitimine
babasından aldığı din ve edebiyat dersleriyle başladı. Daha iyi medrese eğitimi için memleketinden İs-
tanbul’a geldi. Müderris Vidinli Hoca Mustafa Efendinin derslerini takip ederek mezun oldu. 1856 yılında
Avrupa’ya gönderilmesi gündeme gelinceye kadar geçen 45 yıllık hayat süreci hakkında fazla bilgi
mevcut değildir.
Osmanlı idaresi yurt dışına gönderdiği Türk öğrencilerine din eğitiminin verilmesi, Arabca ve Farsça
bilgilerinin geliştirilmesi, ayrıca öğrenim maksadıyla yurt dışında bulunan gayrimüslim vatandaşların
Türkçeyi öğrenmelerini sağlayacak tedbirler almayı kararlaştırdı. Bu maksatla düşünülen isimlerden
birisi Hoca Tahsin, diğeri ise Selim Sabit oldu. Bu hocalar hem yurt dışında bulunan öğrencileri disiplin
altına almalarını sağlayacaklar, hem de ileride açılması düşünülen darülfünunda görevlendirilmeleri
için yetişmiş olmaları sağlanacaktı. Böylece gönderildikleri Paris’e 20 Mart 1857 tarihinde vararak, ora-
da bulunan Mekteb-i Osmani’de hoca olarak görevlendirildiler.
Hasan Tahsin, Paris’te bulunduğu süre zarfında modern ilimlerle ilgilenerek çeşitli alanlarda bilgisi-
ni arttırmaya çalıştı. Matematik, fizik, kimya, mekanik, jeoloji ve astronomi gibi ilim dallarıyla uğraştı.
Dört yıl sonra yurda döndü ise de bir yıl sonra (1862) tekrar yurt dışına gitti. Bu kez Abdülhak Hamit
ve onun ağabeyi Abdülhalık Nasuhi Bey ile Paris’e gitti. Bu arada Paris’e sefaret imamı olarak tayin
edildi. Abdülhak Hamid’in ifadelerine göre; Hoca ikinci kez Paris’te bulunduğu sırada, bir ara sarığını çı-
kararak hasır şapka giymiş ve bu hareketinden dolayı da kendisine “Mösyö Tahsin” veya “Gavur Tahsin”
denilmiştir (Ömer Faruk Akün; “Hoca Tahsin”, TDVİA. 18. C. s. 200).
Hasan Tahsin, Avrupa’da bulunan başta Namık Kemal olmak üzere Yeni Osmanlılarla dostluk kur-
du. Ancak, siyasî faaliyetlere girmekten uzak durdu. Bu dostluk Paris dönüşünde de devam etti. Tedavi
için Nice şehrine gelen Fuat Paşanın burada vefat etmesi üzerine cenazesini hazırlamakla görevlendi-
rildi ve Hoca 28 Şubat 1869 tarihinde İstanbul’a döndü. Kısa bir süre sonra da kuruluş aşamasında olan
Darülfünuna müdür olarak atandı (1869).
Hasan Tahsin, üniversitenin açılmasına kadar geçen sürede halka açık konferanslar verdi. 20 Şubat
1870 yapılan açılışla birlikte Darülfünundaki görevine başladı. Altı ay süren eğitimin sonunda halka
açık konferanslara devam etti. Hem okuldaki görevinde hem halka yönelik yapılan konferanslarda Ce-
maleddin Efganî ile birlikte çalıştı. Tabiî ilimlerle ilgili olarak verdiği konferansların tepki çekmesi ve
aleyhlerinde yapılan şiddetli propaganda sonucu görevinden uzaklaştırıldı. Bu görevi sadece yirmi ay
kadar sürdü.
