Bediüzzaman, küçük yaştan itibaren, alacağı dersin mekânını, zamanını, hocasını kendi belirleyen ve kendi ihtiyacı, iştiyakı, istidadı doğrultusunda bir öğrenme faaliyeti içerisine giren bir zattır. Mekân olarak hiçbir zaman kapalı kapıların ardında bir öğrenme tercihi olmamıştır. Ne ile ilgileniyorsa onun bizzat yanı başında olmuş, yakın tahlil ve tecrübelerde bulunmuş ve netice olarak hakikatli bir öğrenme faaliyeti yürütmüştür.

Meselâ gençlik yıllarında içtimâî hayatın bizzat merkezinde fikir, düşünce, insan, toplum, âlem-i İslâm tefekkürleri yaparken, sürgün yıllarında fıtrî ve tabiî ortamlarda bulunup oradaki zîhayatları birer müderris kabul etmiştir. Hapis yıllarında bazen küçük bir pencereden gördükleri ona hakikat dersleri vermiş ve bazen mekân cihetinden sıyrılıp sadece enfüsîni dinleyip oradan dersler almış ve okumalar yapmıştır. Netice itibariyle hayatın ve insanın bizzat kendisi her dâim bir müderris, bir muallim hükmüne geçmiş ve Bediüzzaman için bir öğrenme yolculuğu olmuştur.

İlmi, tahakkümâne sûretteki davranışları hiçbir zaman kabul etmediği gibi kendisi de ilme ve ilim verene tekebbürâne bir surette yaklaşmamıştır.

Afakî malûmatı, enfüsteki terakki ve tekâmüle hizmet ettirmiş ve içtimâî olayların dahi insanın bizzat kendisinde bir karşılığı olması gerektiğini ve tespit ve teşhisin bir hükme bir tedaviye ve neticeye hizmet etmesi gerektiğini eserlerinde bizzat göstermiştir.

Bugün, öğrenilenleri bırakın işlemeyi, neyi niçin öğrendiğini dahi bilmeyen bir nesil ile karşı karşıyayız. Misal, makas ile kesmeyi öğrenmek bir faaliyettir fakat kesme faaliyeti başka bir faaliyetin aracı konumundadır. Yani kesmek başka bir gâyenin aracıdır. Dolayısıyla üç aşama vardır. Birinci olarak makasın ne olduğunu öğrenirsin, ikinci olarak onu kullanıp kesme faaliyetini öğrenirsin üç ve en kıymetli olan kesme faaliyetini kendi amacın doğrultusunda bir araç yaparak ortaya bir ürün verirsin. Peki şu anda yapılan tam olarak nedir? Makas resmini gösterip, “bu makas ve kesmeye yarar” dan öteye gitmeyen bir öğrenme sistemidir. Elbette bu da sadece ‘bil, ezberle ve geç’ odaklı bir toplumun izdüşümüdür.

Daha küçük yaştan itibaren hayattan koparılan, anne babayı dahi yeterince gözlemleyememiş, belli mekânlara hapsedilmiş, canı bile sıkılmayan çocukların öğrenme faaliyetleri en büyük darbeyi alıyor. Bırakın hayat-ı içtimâiyeyi çocukların büyük kısmı ailesini tanımıyor. Mutlu ama sun’î ortam çocuğu sadece oyalar. Gerçek bir öğrenme faaliyeti hayatın bizzat içinde olur. Çocuk, anne babanın zor durumlarına, mutlu hâllerine, kriz anlarına, sorun çözme becerilerine, hassasiyetlerine, can sıkıntılarına, keyif aldıkları zamanlara, komşuluk, arkadaşlık ve akraba ilişkilerine şahit olur ve en önemlisi neyi niçin yaptıklarını bir süre sonra değerlendirmeye başlar. Bir hayat tarzı oluşur ve oluşan bu hayat tarzının üzerine manevî değer ve dinamikler inşâ edilir, ahlâk oluşur, en nihayetinde ulvî bir gaye, bir himmet meydana gelir. Peygamber Efendimizin (asm) bir toplum inşâsı hayatın bizzat içinde olmuş ve sadece belli mekânlara hapsedilmemiştir. Başkasının ahiretiyle ilgilenen insan böyle meydana gelir.

Çocuklar aileden, hayattan koparılıp daha küçük yaşlarda okullara hapsedildiğinde birçok şey öğreniyor gibi gözükebilir ama “yaşantı” denilen şey tüm bu öğrenilenlerin değil hayatın içindeki “gerçek anların” bir neticesidir.

Dipnot:

1- ESDE, Hutbe-i Şamiye, s. 237.