Yakın geçmişte CSTO’nun adı önce 27 Eylül 2020’de Ermenistan ve Azerbaycan arasında başlayan İkinci Dağlık Karabağ savaşında duyulmuştu. Savaş esnasında Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı CSTO’yu dahil etme talebi, Rusya tarafından uygun görülmemişti.

Sonra Kazakistan’da 01 Ocak 2022’de başlayan yüksek LPG fiyatı protestolarıyla başa çıkamayan Devlet Başkanı Kasım Cömert Tokayev’in 5 Ocak 2022’de gösterilere müdahale etmesi için CSTO’yu ülkesine daveti gündem olmuş ve CSTO’nun bir üye ülkenin toplumsal olaylarına silahlı müdahalesine şahit olmuştuk.

Bugün CSTO’yu uluslararası gündeme taşıyan gelişmeler ise, Finlandiya ve İsveç’in üyelikleriyle genişleyen NATO karşısında, CSTO’nun büyümek yerine küçülmeye gideceğidir.

NATO’nun 9-11 Temmuz 2024’te Washington DC’de düzenlenen son zirvesinden önce, CSTO Genel Sekreteri Imangali Tasmagambetov 25 Haziran 2024’te “barışı koruma faaliyetleri, artan gerilimler, hızla çöken uluslararası güvenlik sistemi ve devletlerin sosyo-politik güvenlik arzularının bir itici güç vazifesi yaparak CSTO’nun genişleyeceğini” öngörmesi dikkat çekiyor.

Hatta Tasmagambetov hem bölgesel hem de uluslararası çatışmalardan habersizmiş gibi, Rusya dış politikasının iddiası “çökmekte olan mevcut dünya düzeninin yerini çok-merkezliliğin alacağı” gibi karışıklığa yol açan söylemler sarf ediyor.

İkinci Dağlık Karabağ savaşında, Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı CSTO’yu dahil etme talebi, Rusya tarafından uygun görülmeyince, savaşın ardından 16 Ekim 2022’de Erivan’da yüzlerce kişi “CSTO’dan ayrılalım” sloganlarıyla yürüyüşler yapmışlardı. Yine Azerbaycan’a malzeme yardımı sağladığı ileri sürülen CSTO üyesi Belarus’un bu adımının, Erivan’da bir nevî ihanet hissi uyandırdığı düşünülüyor. Tüm bunların neticesinde Ermenistan Başbakanı Nikol Paşhinyan’ın 23 Şubat 2023’te “CSTO üyeliklerini donduracakları” beyanı, sonra Paşhinyan’ın 13 Haziran 2024’te Parlamento’da “CSTO’dan ayrılacakları”na dair konuşması, CSTO’nun değil büyümek, Tasmagambetov’un ifadelerinin aksine küçüleceğinin muhtemel işaretidir.

Buna karşılık Tasmagambetov “CSTO’nun güçlü yönlerinin esnek yapısından kaynaklandığını” vurguluyor. Ona göre “bu yapı çok farklı ülkeleri farklı yönlü diplomasileriyle fikirli birliğine dayalı kararlar almak için birbirleriyle müzakere etmesi gereken bağımsız egemen ulusları birleştiriyor”. Tasmagambetov’un ifadesinden hareketle CSTO için “yumuşak ittifaktır” demek doğru olacaktır.

CSTO’nun “yumuşak ittifak” olmasının, tarihsel gerekli bir ön şartı olan Rusya’nın Sovyetler Birliği ülkeleri üzerinde eski “güç asimetrisi ve iç dinamikler” etkisini kullanmasından kaynaklandığı kuvvetle muhtemeldir. Bir de “güç asimetrisi” sadece askerî değil, aynı zamanda “muhtelif sübvansiyonlar ve maddi destekler”le de izah ediliyor.

Sovyetler sonrasında, kimilerince Rusya’dan duyulan endişe veya korkunun zamanla azalması, kimilerince de yeni dengelerin meydana gelmesiyle CSTO’yla ilgili “yumuşak ittifak”ın tarihsel ön şartının veya dinamiklerin erozyona uğrayarak güvenlik entegrasyonunda farklılaşmalara ve çelişkilere yol açtığı da görülüyor.

Çünkü CSTO’ya katılan Özbekistan (1992), Azerbaycan ve Gürcistan (1993); 1999’da CSTO’nun uygulanmasına yönelik sorunlardan dolayı ayrıldılar. Bununla birlikte CSTO 5 Ocak 2022’de Kazakistan’daki gösterilere müdahalesinin dışında, kısıtlı ve verimsiz bir ittifak olmuştur. Rusya’nın Batı’yla ilişkileri bozuldukça ve Ukrayna’daki savaş devam ettikçe CSTO’nun imajının daha da zedelendiği muhtemeldir. Dolayısıyla Rusya liderliğindeki CSTO’nun yeni üyeler için cazip olmasını beklemek pek mümkün değildir.