Ağır yiyeceklerin hazmının zor olduğu gibi ağır konuların da idraki güçtür. Esasen bundan daha zor olanı ise o uzun cümleyi dört tarafı ile muntazam kurup yazmaktır.  

Sözün muhkem oluşu, parçaları arasındaki tesanüdüyledir. Çay ve derelerden gelen su, ırmak olup denize ulaşan büyük bir akarsu olur. İfadelerde ne kadar ufak tefek farklılık da olsa aynı güzelden kaynaklandığı için hep beraber o güzele işaret eder. 

Esasen bir hakikat anlatılırken bütün yönleri ile anlatılmalıdır. Ayrıntıdaki farklılık, dağınıklık olarak anlaşılmamalıdır. Zaten bir şeyin ispatı, ona lâzım olanların ispatıyla mümkündür.1 Saatin çalışması için küçük dişlilerin çalışması şarttır. Bütünün vücudu ve devamlılığı, parçaların uyumuyla mümkündür.

4.Uzun cümle, okullarda öğretilen kısa cümle kurma tavsiyelerine terstir

Cümle kurmaya yönelik tavsiyelerde kısa cümle kurma ilk zamanlarda faydalıdır ve pratiktir hem doğrusu yerindedir. Lâkin, eğitim ve öğretimin yükselmesi ile basitten bileşiğe, kolaydan zora doğru kalite de yükselmelidir. 

Monoton devam eden hayat sıkıcıdır, arada bir değişiklik hareket ve heyecan getirir. 

Çocuktum ufacıktım, top oynadım acıktım!

Doğrudur, Cumhuriyet döneminde defalarca evrilen, çevrilen eğitim sisteminde kısa cümleye teşvik edilirken, hayal ve ifadenin gelişmesinin bir işareti olan uzun cümle kurma işi hep sabit kaldı. Bir asır geçmesine rağmen, yetişen nesil, kısa mesafeli koşuların sporcusu, uzun soluklu yazıların yorgunu oldu. Hele hele, internet dünyasında on dakikayı geçen videoların izlenme oranı ile dört satırı geçen yazıların okunma ve tıklanma sayısının düşük olması, fazla yoruma meydan bırakmıyor. Emojiler, konuşmaya fırsat vermiyor. Mesajlarda sesli harfler hepten unutuldu.

Evlâdın eğitiminde, öğretmenlerle yapılan görüşmelerin ilk ifadesi, dikkatin uzun mesafeli tutulamamasıdır. İlk defa okunan bir satırdaki kaç kelimeyi hemen ezberden söyleyebiliyoruz? Kaza yapıp giden aracın plakasını, bir yere yazmadan, aklımızda ne kadar tutabiliyoruz? Alınacak beş parça siparişin dördünü alıp da beşinciyi alamama sebebi, dikkatin yetersizliği olmasın?

Doğrudur, kısa cümle kurmak da bir zekâ ürünüdür. Elbette anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az. Zaman olur ki bütün konuşma, bir kelime ile de ifade edilir. İşte bunu da ârif olan anlar, dercesine. Lakin, kısa cümlenin yanlış anlamalara sebep olacağı da unutulmamalıdır, bütünü ifade etmede yetersiz kalacağını da hatırlamak gerekir. Günlük konuşmada kullanılan kelime sayısının artması, cümle kurmada ustalığı ve zenginliği geliştirir, bu bilgiyi de yabana atmamak lâzımdır. 

Tekâmül etmiş, kendini geliştirmiş kişilerin ifadelerinde veciz kısa ifadeler ile ağır ama muhtevaları uzun cümleler yer alır. 

Dipnotlar:

 1 Said Nursi, Muhakemat (2016), 98