Bediüzzaman Said Nursî padişahlığın hükümran olduğu bir dönemde artık “ağalık” devrinin geride kaldığını ve ortak akılla kamuoyunun öne çıktığı bir dönemin açıldığını ifade etmişti.
Eski Said Dönemi Eserleri’nden:
“Her bir zamanın bir hükmü ve hükümranı vardır. O zamanın makinesini çeviren bir ağa lâzımdır. İşte, zaman-ı istibdadın hâkim-i manevîsi kuvvet idi; kimin kılıcı keskin, kalbi kasî [katı] olsa idi yükselirdi. Fakat zaman-ı meşrutiyetin zembereği, ruhu, kuvveti, hâkimi, ağası haktır, akıldır, marifettir [bilgi], kanundur, efkâr-ı ammedir [kamuoyudur]” sözleri bunun ifadelerinden. (s. 217).
Aynı şekilde “Meşrutiyetin sırrı; kuvvet kanundadır, şahıs hiçtir. İstibdadın esası; kuvvet şahısta olur, kanunu kendi keyfine tâbi edebilir, hak kuvvetin mağlûbu” (s. 221) şeklindeki manidar tesbitleri de.
Keza “Bir ince teli, rüzgâr her tarafa çevirebilir. Fakat icma ve ittihad ile [toplanıp birleşerek] hâsıl olan hablülmetin ve urvetülvuska [sağlam halat] değme şeylerle tezelzül etmez [sarsılmaz]” örneğinden sonra dile getirilen şu hakikatler de:
“Eski padişahların iradesini Ermeni rüzgârı ve ecnebî havası veya vehmin vesvesesi esmekle çevirebilirdi. Şimdi 300 ârâ-yı mütekabile ve efkâr-ı mütehalife [Meclisteki 300 milletvekilinin farklı ve karşıt görüş ve fikirleri], hak ve maslahattan başka birşey ile musalâha etmez.” (s. 223)
Şu söz de bu manaları tamamlıyor:
“O kadar geniş daire-i ahrara [hürriyetçi çevrelere] efkâr-ı umumiyeden [kamuoyundan] başka serpuş [başlık, şapka] olamadığından, riyaset-i şahsiyenin [şahsî reisliğin] kat’iyen aleyhindeyim.” (s. 196)
Devamında “Reisimiz ancak hükümettir” diyor Üstad, ama şunu da söylüyor:
“Meşrutiyet hâkimiyet-i millettir. Yani efkâr-ı ammenizin misal-i mücessemi [kamuoyunun cisimleşmiş örneği] olan meb’usan [milletvekilleri] hâkimdir; hükümet hâdim ve hizmetkârdır.” (s. 225)
Bunlara yine Üstadın “Meb’us hürdür, hiçbir tesir altında olmamak gerektir” (s. 224) sözünü de ilâve ettiğimizde, onun tek adam sistemine bakışı ortaya çıkıyor.
Başkaca bir yoruma hacet bırakmadan.