Fıkıh, dinin maksadını idrâk etmek, anlamaktır. Fıkıh, hikmet, “insanın lehinde ve aleyhindeki hükümleri, hukukunu, yâni haklarını, vazifelerini, menfaatlerini ve zararlarını” bilmesidir. (Prof. Dr. Vehbi Zuhayli, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, c. I, s. 17) “Amel ilmi” de denilen fıkıh, Kur’ân ve hadis diliyle, Kur’ân’ın hikmetini, şer’î hükümleri, yaradılışta gaye-i İlâhiyeyi bilmek demektir. Ki, buna öncelikle marifetullah, yâni “imân ilmi” de dâhildir.
Aslında Fıkıh ve Kelâm, Ehl-i Sünnet’in görüşlerini ihtiva eden bir disiplin olarak birlikte idi. Buna “ilm-i Tevhîd” veya “Fıkh-ı Ekber” adı veriliyordu. Allah’ın kelâmı, sıfatları, kader, kaza, ahiret vb. itikadî hususları açıklar. İmam-ı A’zâm’ın yazdığı Fıkh-ı Ekber bu çerçevededir. Fıkıh, insan, hayvan, eşya haklarını bütün teferruatıyla ortaya koyan çok yönlü, ince, hassas haklar manzumesidir de.
Daha sonraları Kelâm, Allah’ın zâtı, sıfatları, fiilleri ve diğer imân esaslarından bahseden; onları aklî, naklî ve ilmî delillerle ispat ve izâh eden ilim dalı olarak fıkıhtan ayrıldı. Fıkıh amelî/pratik hayata; kelâm inanç/itikad, imân esaslarına yönelik bir cereyan olarak devam etti.
İslâm dünyasında ortaya çıkan kelâmî cereyanların en güçlülerinden birisi, Eş’arîliktir. İmam-ı A’zâm’ın kelâmî düşünceleri ise Maturidîlikte tasnif oldu. Bunların ikisi de, birkaç teferruât meseselede değişik yollardan aynı kapıya varıyordu. Günümüzde Bediüzzaman ise, bu iki Ehl-i Sünnet cereyanını tevhîd etti, birleştirdi.
Tasavvuf ise, İslâmiyetin temel kurallarına dayanarak nefsi dünyevî sevgilerden çekip, Allah’a ulaşma yolundaki kalbe, ruha, duygulara, nefse, marifete, makama, ahlâka ve derûnî/iç hayata dair bilgiler ilmidir.
Sonuç olarak; dînî ilimlerin, yüzlerce dalıyla özelde Kur’ân ve Hadîs’in, genelde kâinatın ve hayatın bütün safhalarını kapladığı söylenebilir.