Kur’ân’da Ehven-i Şer

Müslüman’ın birinci planda kötülüğün büyüğünden de, küçüğünden de kaçınması emredilmiştir. Fakat her ikisinden de kaçınamayacaksa, mutlaka birini tercih etmek zorundaysa, en az ve en hafif olanını seçmesine izin verilmiştir. İki kötülükten mutlaka biri isabet edecekse, en hafifini, en az haram olanını tercih etmek imanının güzelliklerindendir. 

Kötülüğün en hafifi, zararın en azı, en az haram olanı, şerrin en ehveni, yani “ehven-i şer” olanı demektir. 

Kur’ân’a bakalım: “Fitne ölümden daha beterdir.”1 Ayeti, fitne içinde olmaktansa, ölümü tercih etmemizi tavsiye eder. Esasen şehitlik böyle bir tercihin sonucunda kazanılıyor. Şüphesiz burada ölümden maksat kendini öldürmek değil; ölümü göze alarak mücadele etmektir. Allah için girilen bir savaş ölüm getirecekse “baş göz üstüne!” denir. 

Bir yanda “fitne”, bir yanda “ölüm”. Ehven olanı ölümdür. Savaşılacaktır. 

Ölümden kaçmak ve savaşı terk etmek olmaz.          

İmanla Dopdoluydu 

Ammar bin Yasirin Annesi Sümeyye (ra), Miladi 615 yılında Ebu Cehil’in işkencesi altında şehit edildi. Babası Yasir de, aynı gün yine müşriklerin işkenceleri altında şehit edildi. 

Resulullah (asm), “Allah’ım, Yâsir Ailesinden rahmetini esirgeme, onları affet.” Diye dua etmekteydi. Ammar hem öksüz, hem yetim kalmıştı.    

Fakat müşriklerin dayanılmaz işkenceleri devam ediyordu. Ammar da, müşrikler tarafından şiddetli biçimde sorgulandı. Lat ve Uzza’ya tapmanın iyi olduğunu söylemeye ve Hazret-i Muhammed (asm) aleyhine konuşmaya zorlandı. 

Nihayet Ammar bu kadar acıya dayanamadı ve isteneni yaptı. Fakat kalbi iman doluydu. Müşriklerden kurtulur kurtulmaz, Hazret-i Muhammed’in (asm) yanına gelen Ammar. “Helak oldum Ya Resulallah! İmanımı inkâr ettim.” Diyerek olanı biteni anlattı. 

Resulullah Efendimiz (asm): “O anda kalbin nasıldı?” diye sordu. 

Ammar: “İmanla dopdoluydu ya Resulallah!” dedi. 

Resulullah Efendimiz (asm): “Ammar tepeden tırnağa imanla doludur. Şayet sana tekrar böyle işkenceler yaparlarsa, tekrar aynı şekilde ellerinden kurtulmanda bir mahzur yoktur” buyurdu.2 Dünyalar Ammar’ın olmuştu.       

İki Şerden Ehven Olan

Bunun üzerine şu ayet nazil oldu: “Kalbi imanla dopdolu ve doygun olduğu halde baskı altında kalarak inkâra zorlanıp da bunu ancak diliyle yapan hâriç, her kim iman ettikten sonra Allah’ı inkâr eder ve bile bile gönlünü küfre açarsa, böylelerinin üzerine dünyada Allah tarafından bir hışım çökecek, âhirette de onların payına çok büyük bir azap düşecektir.”3

Âyetin birinci kısmı bizim problemimize çare üretiyor. Yani kalbi imanla dopdolu olduğu halde, dili ile inkâr kelimelerini söyleyerek mutlak bir ölümden kurtulmuşsa, bunda bir sakınca yoktur. Bu küfür sayılmaz. Allah bunu affeder.

Burada iki şerden birisini tercih durumu söz konusudur. Şöyle ki: İnkâr bir şerdir. Öldürülmek de bir şerdir. Burada “öldürülme” şerrine karşı kalbi imanla dolu bir kişinin dilinin ucuyla “inkâr” kelimelerini söylemesine izin veriliyor. Yani “ehveni şerri” tercih etmesi tavsiye ediliyor. 

Bu kural bir fıkıh terimi olmuş ve Mecelle’ye de şöyle girmiştir: 

“İki şerden daha ehven olan tercih edilir.”4 

Dipnotlar:      

1- Bakara Suresi: 191

2- İbni Kesîr, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, 2: 588

3- Nahl Suresi: 106

4- Mecelle, Madde: 29