2. Evet, inayet-i ezeliyenin timsali olan hikmet-i İlâhi-
ye, kâinattaki riayet-i mesalih ve hikem ile mücehhez ol-
duğundan, saadet-i ebediyeyi ilân eder. Zira, saadet-i
ebediye olmazsa, kâinatta bilbedahe sabit olan hikem ve
fevaide karşı mükabere edilecektir.
3. Neam, akıl ve hikmet ve istikraın şahadetleriyle sa-
bit olan hilkatteki adem-i abesiyet, haşr-i cismanîdeki saa-
det-i ebediyeye işaret, belki delâlet eder. Zira adem-i sırf,
her şeyi abes eder.
4. Evet, fıtratta, ezcümle âlem-i suğra olan insanda,
fenn-i menafiü’l-azanın şahadetiyle sabit olan adem-i israf
gösterir ki, insanda olan istidadat-ı maneviye ve amal ve
efkâr ve müyulâtının adem-i israfını ispat eder. O ise,
saadet-i ebediyeye namzet olduğunu ilân eder.
5. Evet, öyle olmazsa, umumen kurur, hebaen gider.
Feya lilacep! Bir cevher-i cihanbahanın kılıfına nihayet
derece dikkat ve itina edilirse, hatta gubarın konmasın-
dan muhafaza edilirse, nasıl ve ne suretle o cevher-i ye-
gâneyi kırarak mahvedecektir? Kellâ! Ona itina, onun ha-
tırası içindir.
6. Evet, sabıkan beyan olunduğu gibi, cemi fünun ile
hasıl olan, istikra-i tam ile sabit olan intizam-ı kâmil, o in-
tizamı ihtilâlden halâs eyleyen ve tekemmül ve ömr-i
ebedîye mazhar eden haşr-i cismanînin sadefinde olan saa-
det-i ebediyeyi bizzarure iktiza eder.
7. Evet, saatin saniye, dakika ve saat ve günleri sayan
çarklarına benzeyen yevm ve sene ve ömr-i beşer ve de-
veran-ı dünya, birbirine mukaddime olarak döner, işler.
hebaen:
boşu boşuna.
hikem:
hikmetler.
hikmet:
hakîmlik; yüksek bilgi,
kainattaki ve yaratılıştaki gayele-
ri araştırma.
hikmet-i ‹lâhiye:
Allah’ın hikme-
ti, mahlûkatın yaratılışında Al-
lah’ın gayeleri.
hilkat:
yaratılış.
ihtilâl:
bozulma, karışıklık, inti-
zamsızlık.
iktiza:
gerektirme, lüzumlu kıl-
ma.
ilân:
yayma, duyurma, bildirme.
inayet-i ezeliye:
zaman ve me-
kanla sınırlı olmayan Cenab-ı
Hakk’ın yardımı, inayeti.
intizam:
düzenlilik, düzgünlük.
intizam-ı kâmil:
mükemmel dü-
zen ve sistem.
istidadat-ı maneviye:
manevî
kabiliyetler.
istikra:
tümevarım.
istikra-i tam:
olaylardaki ortak
vasıflara dikkat ederek tam bir
netice çıkarmak, etraflı ve tam bir
bilgi almak.
kellâ:
hiç bir zaman, asla,
kat’iyen, kesinlikle.
mazhar:
nail olma, şereflenme.
mücehhez:
techiz edilmiş, cihaz-
landırılmış, donatılmış.
muhafaza:
koruma.
mükâbere:
kendini büyük gör-
me, büyüklük taslama.
mukaddime:
başlangıç.
müyulât:
meyiller.
namzet:
aday.
neam:
evet, do€ru.
nihayet:
son derece.
ömr-i beşer:
insan ömrü, insan
hayatı.
ömr-i ebedî:
ebedî hayat, sonsuz
hayat; ahiret hayatı.
riayet-i mesalih ve hikem:
mas-
lahatlara ve hikmetlere hürmet
etmek, maksatlara ve hikmetlere
uymak.
saadet-i ebediye:
sonu olmayan,
sonsuz mutluluk.
sabıkan:
evvelce, bundan önce.
sabit:
ispat edilmiş, ispatlanmış.
sadef:
sedef, inci kabu€u.
şahadet:
şahit olma, şahitlik; açık
alamet, işaret.
suret:
biçim, şekil, tarz.
tekemmül:
olgunlaşma, kemale
erme, mükemmelleşme.
timsal:
örnek, nümune.
umumen:
umumî olarak, bütün
olarak.
yevm:
gün, yirmi dört saatlik za-
man
MuhakeMat | 221 |
u
nsuru
’
l
-a
kîde
abes:
boş saçma, lüzumsuz
ve gayesiz iş.
adem-i abesiyet:
abes olma-
yış, lüzumsuz olmayış.
adem-i israf:
israfsızlık.
adem-i sırf:
yokluk, yoklu€a
mahkûm.
âlem-i su€ra:
küçük âlem.
âmâl:
emeller, arzular, istek-
ler.
bilbedahe:
açıktan, aşikâr
olarak.
bizzarure:
zarurî olarak, ister
istemez, mecburen.
cemi:
bütün.
cevher-i cihanbaha:
cihan
kıymetindeki cevher, çok kıy-
metli cevher.
cevher-i yegane:
tek ve yek-
ta olan cevher.
delâlet:
delil olma, gösterme;
alamet, işaret.
deveran-ı dünya:
dünyanın
dönüşü, dünyanın dönüp
devretmesi.
efkâr:
düşünceler, fikirler.
ezcümle:
bu cümleden ola-
rak.
fenn-i menafiü’l-aza:
fizyolo-
ji, canlı varlıkların doku ve
uzuvlarının vazifelerini incele-
yen biyoloji ilminin bir kolu.
fevâid:
faydalar, menfaatler.
feya lilacep:
hayret ve taac-
cüp ifadesi için söylenir; hay-
ret verici.
fünun:
fenler.
gubar:
toz.
halâs:
kurtarma.
hasıl:
meydana gelme, orta-
ya çıkma.
haşr-i cismanî:
cisimle, ce-
setle dirilme, ruhla beraber
bedenlerin ve vücutların haş-
ri.
