Evet; isimlerinin değişmesiyle hakikatler değişmiyor. Bediüzzaman’ın ve Tolstoy’un hayatını ve eserlerini okuyanlar şaşırtıcı derecede benzerlikler bulabilir, dedik geçen hafta.
“İkisi de iman ve hakikat arayıcısıdır. Konu ve hikâyeler aynıdır” diyenlerin, en fazla kıyasladıkları konu “Kuyu” hikâyesi. Konu hakkında bir çok yazı yazıldı.
Çöldeki yolcu kuyuya düşer
Önce Tolstoy’un “İtiraflarım” adlı eserinden “Bir Şark hikâyesi” diye naklettiği hikâyeyi okuyalım:
“Çölde bir yolcuya vahşi bir hayvan saldırır. Seyyah, vahşî hayvandan kurtulmak için koşmaya başlar. Korkudan kendisini susuz bir kuyuya atar. Kuyunun kenarında taşlar arasından fışkıran dallara can havli ile tutunur. Tam o esnada kuyunun dibinde ağzını açmış, kendisini bekleyen dev bir ejderha görür. Kolları vücudunu taşıyamaz, yorulmaya başlar, daha fazla dayanamayıp aşağı düşeceğini anlar. O sırada siyah ve beyaz iki farenin asılı kaldığı dalı biteviye kemirdiğini fark eder. Dalın bir süre sonra kopacağını düşünür. Çaresizlik içerisinde sağa sola bakarken dalın yapraklarından damlayan bal dikkatini çeker. Dilini uzatır ve balı yalamaya başlar.”
Nasıl, hikâye size tanıdık geldi mi? Bediüzzaman’ın 8. Söz’de anlattığı hikâyenin neredeyse aynısı değil mi? Fark, burada yapraklarda damlayan bala karşılık, orada dalında her tür meyvenin olduğu incir ağacı.
Hikâye Sözler’de; “Şu dünya ve dünya içindeki ruh-u insanî ve insanda dinin mahiyet ve kıymetlerini ve eğer din-i hak olmazsa dünya bir zindan olması ve dinsiz insan, en bedbaht mahluk olduğunu ve şu âlemin tılsımını açan, ruh-u beşerîyi zulümattan kurtaran iman” olduğunu anlatan temsilî hikâyecik olarak takdim edilir.
Ecel arslanı, kabir ejderhası
Sonra temsilden hakikate geçilir. “O sahra şu dünyadır. Arslan ise, ölüm ve eceldir. Kuyu ise, beden-i insan ve zaman-ı hayattır. O ağaç ise, müddet-i ömür ve madde-i hayattır. Ve o siyah ve beyaz iki hayvan ise, gece ve gündüzdür.
Ve o ejderha ise, ağzı kabir olan tarik-i berzahiye ve revak-ı uhrevîdir. Fakat o ağız, mü’min için zindandan bir bahçeye açılan bir kapıdır.” Geniş izahını öğrenmek isteyenler 8. Söz’ü inceleyebilir.
Masal değil, hayatın ta kendisi
Tolstoy’un hikâyeden şu dersi çıkarır:
“İşte benim hâlim de, aynı bu yolcunun durumu gibidir. Ölüm ejderhası beni beklerken, ölümden kurtuluşumun olmadığını bildiğim hâlde, ümitle hayatın dallarına sarılıyorum. Ama bu azaba niçin düştüğümü bir türlü anlayamıyorum. O güne kadar ağzımı tatlandıran balı yiyorum, fakat o leziz yiyecek artık bana hiç lezzet vermiyor. Yukarıda vahşî hayvan, aşağıda ejderha, sürekli tutunduğum dalı kemiren farelerden bir an olsun gözümü ayıramıyorum. Üstelik bu masal değil hayatın ta kendisi.” (https://caglayandergisi.com/2022/02/03/tolstoy-ve-itiraflari/)
Tolstoy hayatının farklı dönemlerinde Müslümanlarla temas hâlinde olduğunu, Müslüman olup olmadığı tartışma konusu yapıldığını belirterek hakikate geçelim.
Kadîm hakikat
Nursî ve Tolstoy’un yollarını kesiştiren kadim bir hakikattir. Bediüzzaman’ın hikâyenin yer aldığı Sözler kitabının fihristinde “Suhuf-u İbrahim’de aslı bulunan güzel ve parlak bir temsil” notu meseleyi açığa kavuşturur.
Demek ki, -farklı rivayetler olsa da- en az 5-6 bin yıl önce Hz. İbrahim’e (as) indirilen İlâhî sayfalarda bu temsil varmış. O zamandan beri bu hikâye biliniyormuş.
Hıristiyanlıkta olduğu gibi, MÖ yaşamış Buda’nın öğretisinde de, Beydebâ tarafından yazılan meşhur “Kelîle ve Dimne” kitabında da mevcut (https://dergipark.org.tr/tr/pub/rumelide/issue/76922/1283479)
Yazıyı, Sidarta Gotama’nın (Buda) kuyu hikâyesine ilişkin sözüyle bitirelim:
“Bu hikâye senin hikâyendir; bütün insanların hikâyesi!”