Devamında ise, beşerin seciyelerinden olan lezzet aldığı, hoşlandığı, güzel bulduğu şeyleri anlatırken meyl-üt tezeyyüd (arttırma ve çoğaltma isteği), meyl-ül mücazefe (olduğundan fazla vasıflar, özellikler katmak) ve meyl-ül mübalâğa (abartma arzusu) ile hayalin hakikatle karıştırıldığını söyler.

Hayali hakikate karıştırmanın, ya da “iyilik zannıyla fenalığın”, ya da mübalâğanın yıkıcı ve yakıcı neticelerini aynı eserinde şöyle sıralar:

1- Tezyidinden noksan

2- Islâhından fesad

3- Medhinden zemm

4- Tahsinden kubh tevellüd eder.

Yâni bir şeyi olduğundan fazla abartmak, onu daha da değerli kılmayacak. Bilâkis abartıldığı gibi olmadığı anlaşıldığında belki onun gerçek değeri bile anlaşılamayacak, kıymetten düşecek. Çünkü o şeye artık şüpheyle bakılacak. Bu da toplum içinde bir güven problemi oluşturacak. Güven problemi ise fitne ve fesadın çıkmasına vesile olacak.

Muhakemat’tan devamla “bevl etmeyi zina derecesinde göstermek veya bir dirhem tasadduk etmeyi Hacca mukabil tutmak gibi muvazenesiz sözler, katl ve zinayı tahfif (hafife indiriyorlar) ve haccın kıymetini tenzil ediyorlar (değersizleştiriyorlar).

Yine Peygamberimizin (asm) şakk-ı kamer (ayın ikiye bölünmesi) mu’cizesini “arza nüzul ile Peygamberin cebine girip çıkmış” olan ilâvesiyle o büyük nübüvvet bürhanını gölgelemiş ve münkirlerin bahanelerine kapı açılmıştır.

Bu tür muvazenesiz ve muhakemesiz sözleriyle dine hizmet ediyorum, zannedenleri Bediüzzaman “din düşmanlarından daha muzır sâdık-ı ahmak” olarak görür. Yine Divan-ı Harb-i Örfî eserinde müstebidler, cahil mutaassıblar, dinde hassas, muhakeme-i akliyede noksan olanların iyilik zannı ile bataklık zeminde tohum ektiklerinden bahseder. Maalesef ki, o zan ile tarihlerden bu yana zarar ve ziyandan başka bir şey müşahede edilmemiştir.

İmam-ı Gazalî’nin dediği gibi, “Daire-i imkânda daha ahsen yoktur.” Yâni her şeyin gerçek kıymetine kanaat etmek gerekir. Aksi halde ehakkı ararken haktan, ahseni ararken de hasenden olabiliriz. 

Halk tabiriyle “Dimyat’a pirince giderken, evdeki bulgurdan” olabiliriz. 

Bu meyanda şu hakikati de ifade etmeden geçmeyelim: “İhsan-ı İlâhiden fazla ihsan, ihsan değildir.”

Diğer taraftan, yine Bediüzzaman’ın ifadesiyle “habbeyi kubbe yapan farfaralı” bir grup daha vardır ki, bunlar da cerbeze yöntemini kullanarak hakikatin yüzünü çığırtkanlıkla, kaba gürültüyle boğmak, ters yüz etmek, değiştirmek ve bastırmak isterler. İnsanları gereksiz telâşa düşürüp, kuvve-i mâneviyelerini kırarak ümitsizliğe sevk ederler. Böylece gürültüye papuç bıraktırırlar. Gazetecilikte, edebiyatta, siyasette, san’atta ve birçok alanda bu yöntemle ne olursa olsun su yüzüne çıkmayı genel esas olarak kabul etmişlerdir.

İşte bütün bu mihvâl üzere Yeni Asya hatt-ı vasatı ya da sırat-ı müstakimi tercih ederek, hakikatin yüzünü, rengini eğip bükmemiş, değiştirmemiştir. Dinî, imanî, siyasî ve içtimaî bütün meselelerde bu hep böyle olagelmiştir. Devirlere göre tavır almadan, yürümek kolay değildir. 

Ayağınıza çelme takarlar, ensenize tokat vururlar. Ama düştüğü yerden dengeyi muhafaza ederek, tekrar aya kalkmak ve ümitsizliğe düşmeden aynı cehd ve gayretle yola devam etmek, farklı bir dirayet ve kahramanlıktır. Bu da müsbet hareketin ve şahs-ı maneviyenin bir kerameti olsa gerek…

İnşallah aynı çizgide, omuz omuza, birlik ve beraberlik içerisinde nice yıllarımız olsun.