Beş Şarttan Birisi

Zekât ibadeti, İslâm’ın üzerine bina edildiği beş şarttan birisidir. İslâm’ın köprüsüdür. Toplumun sosyal huzur ve kardeşliğinin güvencesidir. İslâm’ın nezahetinin ve nezaketinin mührüdür. Bu bakımdan her şeyin bir adabı olduğuna göre, zekât vermenin de bir adabı erkânı elbette vardır ve olmalıdır. Zekât verirken zekât adabına riayet etmek imanın güzelliklerindendir.

Büyük Mükâfata Erişmek İçin

Zekât vermenin başlıca adabı şunlardır:

1- Zekât Allah’ın emri olarak ihtiyaç sahibinin zengin üzerindeki hakkıdır ve yalnızca Allah rızası için verilir. Verilirken sadece Allah’ın rızası gözetilir. Zekâttan menfaat ummak, zekât verilen kişiden karşılığında hizmet almak, onu minnet altında bırakmak, karşılığında teşekkür, iyilik ya da başka türlü yardım beklemek veya verilen zekâtı başa kakmak zekât ruhuyla asla bağdaşmayan ve verilen zekâtı boşa çıkaran davranışlardır. Böyle davranışlardan sakınmalı, zekât verilen kişiyi asla minnet altında bırakmamalıdır.

Kur’ân buyuruyor ki: “Mallarını Allah yolunda harcayan, sonra da harcadıklarının peşinden (bunları) başa kakmayan ve gönül incitmeyenlerin, Rab’leri katında mükâfatları vardır.” 1

2- Zekât, fitre veya fidye verirken, verdiğimiz kişinin ‘aldım kabul ettim’ demesi gibi resmî, törensel, ruhsuz ve soğuk işlemlere gerek yoktur. Hatta zekât, fidye veya fitre olduğunu söylememize de gerek yoktur. Her şey bizim niyetimizde bitiyor. İçimizden zekât mı, fitre mi, fidye mi niyet etmemiz yeterlidir. Zekât veya fitre verdiğimiz kişiye, -eğer incinecekse- “Şu sana borcumu bir alıver!” gibi rica sözleriyle verebiliriz.

3- Zekât verirken niyet içinden yapılmalı, açıktan yapılmamalıdır.

4- Zekât toplama memuru veya ihtiyaç sahibi kişi, zekât aldığı zengine “Allah kazancına bereket versin!” veya buna benzer şekilde duâ etmelidir.

Malın Ortasından Vermeli

5- Zekât temiz ve helâl kazançtan verilmeli, bunun için helâl kazanmaya azamî gayret gösterilmelidir. Kur’ân buyurur ki: “Eğer inanan kimselerseniz Allah’ın bıraktığı helâl kazanç sizin için daha hayırlıdır.” 2

6- Zekât için malın iyisini veya orta hallisini seçmeli, malın kötüsünü zekât olarak vermemelidir. Yüce Allah buyuruyor ki: “Ey iman edenler! Kazandıklarınızın iyilerinden ve yerden sizin için çıkardıklarımızdan Allah yolunda harcayın. Kendinizin göz yummadan alıcısı olmayacağınız bayağı şeyleri vermeye kalkışmayın.” 3

7- Zekâtın Hanefilere göre gösterişten ve riyadan korunmak için gizlice; Şafii ve Hanbelilere göre ise farz bir ibadeti teşvik amacıyla açıktan verilmesi efdaldir. 

Kur’ân buyurur ki: “Sadâkaları açıktan verseniz de güzeldir. Fakat onları gizleyerek fakirlere verirseniz bu, sizin için daha hayırlıdır ve günahlarınızdan bir kısmına da kefaret olur. Allah, yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır.” 4

8- Zekât, ödeme vakti geldiğinde hemen ödemeli, mümkünse geciktirmemelidir.

İstemeyen Fakirler Tercih Edilmeli

9- İffetli ve ihtiyacını insanlara söylemekten utanan ihtiyaç sahipleri aranıp bulunmalı ve zekât vermede onlara öncelik verilmelidir.

Kur’ân şöyle buyurmuştur: “(Sadâkalar) kendilerini Allah yoluna adayan, yeryüzünde dolaşmaya güç yetiremeyen fakirler içindir. İffetlerinden dolayı (dilenmedikleri için), bilmeyen onları zengin sanır. Sen onları yüzlerinden tanırsın. İnsanlardan arsızca (bir şey) istemezler.” 5

10- Zekâtta akrabaya yakınlık derecesine göre öncelik verilmelidir. Önce kardeşler ve kardeş çocukları, sonra amca, dayı, hala ve teyze, sonra diğer akrabalar ve komşulardan fakir olanlar gözetilmelidir.

11- Zekât, fitre ve fidye kendi çocuklarına, torunlarına ve daha altına ve anneye, babaya ve daha üstüne verilmez.

12- Zekâtı kendisi bizzat vermeyecekse, vekil tayin ettiği kimsenin güvenilir, mümkünse takva ve nezaket sahibi bir kimse olmasını tercih etmelidir.

DUÂ - Allah’ım! Zekâtımı, namazımı, orucumu, ibadetimi, duâmı, niyazımı, dersimi, ezkârımı güzel kıl, hâlis kıl, makbul kıl, mağfur kıl, meşkur kıl, ma’fuvv kıl, marziyatından kıl! Amelimi yüzüme vurma! Yanlışlarımı affeyle! Âmin.

Dipnotlar:

1- Bakara Sûresi: 262. 2- Hud Sûresi: 86. 3- Bakara Sûresi: 267. 4- Bakara Sûresi: 271. 5- Bakara Sûresi: 27.