— A —
ABDÜLAZİZ ÇAVİŞ:
1876 yılında İskenderiye’de doğan Abdülaziz Çaviş 1929 yılında Kahire’de vefat
etti. Kendisi aslen Tunusludur. Mısır’da Camiü’l-Ezher’de okudu. Mısır devleti tarafından tahsil için İngil-
tere’ye Oxford Üniversitesine gönderildi. Orada Arab dili alanında öğretim üyeliği yaptı. Daha sonra
Mısır’a döndü ve Maarif Vekâletinde sekiz yıl müfettişlik yaptı. İngilizlerin sömürgeciliğine karşı müca-
dele etti. 1907 yılında memurluktan ayrıldı ve siyasî mücadeleye başladı. Dört yıl el-Liva gazetesinde
başyazarlık yaptı. Mısır’da iki yıl hapis yattı. Şiddetli baskılar sonucu Mısır’dan ayrılarak 1912 yılında
İstanbul’a geldi. İstanbul’da el-Hidaye dergisini çıkardı. Arabca yayın yapan el-Hilâlü’l-Osmanî isimli bir
gazete çıkardı. Darü’l-Hikmeti’l-İslâmiye’de çalıştı. Bu sırada Bediüzzaman’ı tanıdı. Daha sonra tekrar
Mısır’a döndü burada Üstatla ilgili “Fatinülasır” başlıklı bir makale yazdı. İngiliz Anglikan Kilisesinin sor-
duğu sorulara cevap verdi. Bunlar daha sonra Anglikan Kilisesine cevap ismiyle yayınladı.
ABDÜLKADİR-İ GEYLÂNÎ (GAVS-I AZAM):
Abdülkadir-i Geylânî. (ö. 561/1165-66) Kadiriye tarikati-
nin kurucusu. 470’te (1077) Gilân eyalet merkezine bağlı Neyf köyünde doğan Geylânî’nin babası, Ebu
Salih Mûsa’nın dindar bir kimse olduğu bilinmekle birlikte, devrin tanınmış sûfîlerinden Ebu Abdullah
Savmai’nin kızı olan annesi Ümmü’l-Hayır Emetü’l-Cebbar Fatıma’nın da kadın velîlerden olduğu kabul
edilir. Küçük yaşta annesini kaybeden Abdülkadir, dedesi Savmai’nin himayesinde büyür ve tahsiline
devrin ilim ve kültür merkezi olan Bağdat’ta devam eder. Orada, Ebu Galip bin Bakıllânî, Cafer es-Ser-
rac, Ebu Talip bin Yusuf gibi âlimlerden hadis; Ebu Said Muharrimî, Ebu Hattab gibi hukukçulardan fıkıh;
Zekeriya-i Tebrizî gibi dilcilerden de dil ve edebiyat öğrenimi görür. Kısa zamanda usul ve füru ve mez-
hepler konusunda geniş bilgi sahibi olur ve Ebu’l-Hayır Muhammed bin Müslim Debbas vasıtasıyla
tasavvufa intisap eder. Bağdat’a gittiği zaman mensup olduğu Şafiî mezhebini bırakarak mizacına da-
ha uygun gelen Hanbelî mezhebine giren Abdülkadir-i Geylânî, hayatının sonuna kadar her iki mezhebe
göre fetva vermiş, ancak yaşadığı dönemde Hanbelîlerin imamı olmuş ve bundan dolayı kendisine
“Muhyiddin” (dini ihya eden) ünvanı verilmiştir.
ABDÜLKAHİR-İ CÜRCANÎ:
(ö.471/1078-79) Arab dil bilgini ve edebiyat nazariyatçısı. Ortaçağın önemli
kültür merkezlerinden biri olan Cürcan’da doğan Cürcanî, Arab dil bilgisini, meşhur âlim Ebu Ali Fari-
sî’nin yeğeni ve talebesi Ebü’l-Hüseyin Muhammed bin Hasanü’l-Farisî’den okudu. Dilin bütün
inceliklerine vâkıf olan Cürcanî, dili özellikle nahvi bir “Arab mantığı” niteliğinde ele alması sebebiyle
şöhret buldu. Bu özelliğiyle “İmamü’n-nühat” (büyük dil bilgini) diye tanınır ve “Belâgat Şeyhi” ünva-
nıyla anılır. Cürcanî’nin belâgat konusundaki görüşleri, Kur’ân’ın i’cazı etrafında geliştirilen tartışmalara
dayanır. O, kelâm ilminin önemli konularından biri olan nübüvvet bahsini doğrudan ilgilendiren i’caz
meselesi ile nazım görüşünü dil açısından ele alıp incelemiştir. Eserleri: Esrarü’l-Belâgat; Delâilü’l-İ’caz;
Risaletü’ş-Şafiye; Avamilü’l-Mi’e; Kitabül-Müktesid fi Şerhi’l-İzah; Tetimme fi’n-Nahv; Kitab-ı Tasrif.
ÂDEM (
AS
):
Cenab-ı Allah’ın yarattığı ilk insan ve insanlığın atasıdır. Allah, Hz. Adem (
AS
) ve eşi Hz. Hav-
va’yı ilk önce cennete koymuştur. Fakat, daha sonra onun ve neslinin fıtratlarına yerleştirilmiş olan
bütün istidat ve kabiliyetlerinin açığa çıkabilmesi, Esma-i Hüsna’sının tamamını gösteren parlak birer
ayna olabilmelerini temin etmek için vazifelendirerek imtihan dünyasına indirmiştir. Hz. Âdem (
AS
) ilk
peygamber olarak görevlendirilmiş ve kendisine on sahifeden oluşan kitapçık verilmiştir. Allah’ın seç-
kin kıldığı kişiler arasında sayılmış olduğundan “safiyyullah” ve insanlığın ilk atası olması sebebiyle de
“ebu’l-beşer” ünvanıyla anılmaktadır. İlk insan ve ilk peygamber Hz. Âdem (
AS
) bin yıl gibi uzun bir süre
yaşamıştır.
SÖZLER ŞAHIS BİLGİLERİ
