Mutlak, mukayyet olmayan demektir. Mukayyet mutlakın zıttıdır. Kayıtlı, sınırlı, sonlu, hudutlu demektir. Mutlak bu durumda kayıtsız, sınırsız, sonsuz, hudutsuz demek olur.
Her alanın bir mutlak, bir de mukayyet değeri vardır. Mesela mutlak mera: Herkesin hayvanını getirip otlatabileceği, pek fazla sınırı, kuralı olmayan mera oluyor. Diğer meralar mukayyet oluyor. Yani sahipli, belirli kurallarla çerçevelenmiş, her zaman hayvan otlatmasına açık olmayan meralar.
Mutlak değer, artı ve eksiden etkilenmeyen sayı değeridir. Yani bir sayının asıl değeri, yani uzaklığı, yani sıfırdan uzaklığı bir mutlak değerdir. Mesela “evim buraya 500 metre uzaklıkta” dediğin zaman, 500 sayısı bir mutlak değerdir. Yani eksi 500 metre uzaklıkta olmuyor mesela.
Mutlak sıcaklık, bir sıvının veya gazın hava sıcaklığından bağımsız biçimde ölçülen sıcaklığıdır. Bu durumda mukayyet sıcaklık, bir sıvının veya gazın, içinde bulunduğu ortamdan ve havadan etkilenerek artan veya eksilen sıcaklığı olur.
Başka mutlak değerler de vardır. Her alanın mutlak değeri, diğer özelliklerden etkilenmeyen tek asil değeri oluyor. Mukayyet değerler ise çevre ve ortam şartlarından etkileniyor.
Batı Felsefesinde Mutlaklık
Batılı filozoflar da mutlak manası üzerinde durmuşlardır. Mesela Hegel felsefesinde mutlak kavramı vazgeçilmez bir yere sahiptir.
Hegel’in “tin, idea veya mutlak” gibi mefhumlarla anlatmak istediği şey, her şeyi var kılan, bütün insan bireylerinin dışında var olan nesnel bir varlıktır. Ki bu varlık Allah’tan başkası değildir.
Bu yaklaşımda esas olan, insan dışında bulunan, insanın yaratmadığı, varlığına insanın sebep olmadığı, insandan bağımsız bulunan bir kudretin varlığıdır. Varlıklar insan zihni tarafından yaratılmamıştır. İnsan zihni, etrafında olup biten mantıklı eserleri okumaya, anlamaya ve anlamlandırmaya çalışır. Ancak insan zihni, dünyayı meydana getiren ve bilginin asıl konusu olan nesnel varlıkları meydana getiremez. Bunlar başka bir üst zihnin eseri olabilir. Ki Hegel’e göre bu üst zihin, mutlak bir özne, mutlak bir zihin, ya da mutlak bir akıl veya tindir. Gerçeklik, insan zihni olmadan ve insan zihninden bağımsız olarak vardır.
Allah’ın İsim ve Sıfatları Mutlak mıdır?
Bu yaklaşımlardan sonra Allah’ın bütün esmasının mutlak değer ifade ettiğini belirtebiliriz. Yani her isim kendi manası ve muhtevası çerçevesinde tasarrufa sahiptir. Onu o tasarruftan biç bir sebep alıkoymaz. Ancak diğer bir ismin sınırlarında ise ancak o zaman o kendisini sınırlar. Mesela Ölüm emri geldiği zaman, yani Mümit ismi tecelliye başladığı zaman Muhyi ismi orada kendini sınırlar ve işi Mümit ismine teslim eder. Mümit ismi tecelli istemedikçe Muhyi ismini sınırlayan başka bir sebep, hastalık, musibet, bela veya emir yoktur. Muhyi ismi kendi tasarruf dairesi çerçevesinde şahane hürdür. Yani mutlaktır.
İman, sonsuz olanı, yani mutlak olanı anlamak ve kavramaktır. İmansızlık ise bu anlamdan ve kavramdan yoksun bulunmaktır. İman, insanın sonsuz olanla karşılaşmasının, başka bir ifadeyle sonsuzluk duygusunun bir eseridir. İnsan metafizik denilen fizikötesi âlem karşısındaki şaşkınlığını, acziyetini, zaafını, başarısızlığını ancak o âlemin sahibine iman ederek aşabilir. Başka türlü aşamaz.
Bu durumda Allah’ın zatı mutlak kudret, mutlak ilim, mutlak irade, mutlak hayat, mutlak emir, mutlak görme, mutlak işitme, mutlak güzellik, mutlak merhamet, mutlak yaratma …. Vs sahibidir. Allah’ın bütün sıfatları mutlak değerdedir. Allah’ın zatı mutlak büyüklüktedir. Allah’ı sınırlayan hiçbir güç ve sebep yoktur.