İçtüzüğe göre (m.6) Meclis 15 günü aşmamak üzere araverebilir. Eğer ihtiyaç hissediyorsa Meclisin 15 gün sonra toplanıp tekrar bir araverme kararı alması gerekir. Ancak yerleşik teamüllerine aykırı olarak -ilki 2014 yılında yapılan (T. 1.3.2014, B.71, s.18-26)- son dönem uygulamalarında, Meclisin çalışmalarına 15 gün süreyle araverdiği kararında, bu süreye ek olarak, genelde aravermenin bitiminden itibaren (bazen de başla-masından önce) genelde 2 hafta süreli “Genel Kurulun toplanmaması” kararını da almaktadır. Bu şekilde aravermenin bittiği 15 gün sonra toplanmadan Genel Kurul çalışmaları bir süre daha ertelenmektedir.

Bu yeni uygulama, İçtüzükte bir süreyle de sınırlanmadığı için ucu açık (veya daha uzun süreli) bir tatil uygulamasına zemin hazırlamaktadır.

Bundan dolayı ilklerden biri olan 2017 yılındaki uygulamada, oturumu yöneten Başkanvekili (M. Akif Hamzaçebi) -muhtemelen İçtüzüğe aykırılığın farkında olarak- “İçtüzüğe göre Meclis çalışmalarının ertelenmesinin tatil ve araverme şeklinde olabildiği” tespitini yaptıktan sonra “Genel Kurulun toplanmaması” teklifinin, “uzlaşının bulunması (bir itirazın gelmemesi), Meclisin diğer faaliyetlerine imkân tanınması ve usul ekonomisine uygun bulunması sebebiyle işleme alınmasının uygun bulunduğu” açıklamasında bulunma ihtiyacı hissetmiştir. (T. 14.3.2017, B.81, s.74)

Eylemli İçtüzük niteliğindeki ‘Genel Kurulun toplanmamasına’ dair bu uygulamaların, Meclisin her zaman (olağanüstü) toplantıya çağrılabileceği düşüncesi ile meclisin sürekliliği ilkesiyle ve anayasal kapsamla çelişmeyeceği söylenebilirdi. Ancak Meclis Başkanlığının güncel bir işlemiyle bu güvenceyi de riske eden yeni bir yol açılmıştır. 

TBMM (Genel Kurulu), tutuklu bir milletvekiliyle ilgili oluşan durumu görüşmek üzere, muhalefet milletvekillerinin katılımıyla -Genel Kurulun toplanmaması kararının alındığı günler için- (olağanüstü) toplantıya çağrılmıştır. (Milliyet) 

Meclis Başkanlığının 09.01.2024 tarihli siyasi parti gruplarına yaptığı bildirimle; olağanüstü toplantıya davet edilen günlerde “Meclisin teknik olarak tatil veya araverme kararı almadığı, Meclisin hukuken çalışmalarını sürdürdüğü,” gerekçeleriyle Meclisin olağanüstü toplantıya çağrılmasının mümkün olmadığı belirtilerek toplantı talebi reddedilmiştir. (Yazıcıoğlu) 

Meclis Başkanlığının ‘toplanmama kararını’ İçtüzüğün araverme ve tatil müesseselerinin dışında bir uygulama olarak değerlendirdiği anlaşılmaktadır. 

Meclis Başkanlığının bu tutumunda asıl önemli olan çağrının konusu işin görüşülememesi veya Başkanlığın aldığı inisiyatifin hukukîliğinden ziyade herhangi bir sınıra tabi olmadan bir yasama yılı boyunca (1 Ekim’e kadar) fiilen Meclisin toplanamamasının yolunun açılmış olmasıdır. Meclis Başkanı bugün için çağrı konusunu -Meclis çoğunluğunun beklentisini de dikkate alarak- Meclisin toplanması için yeterli ve acil bir iş olarak görmemiş olabilir. Hatta tatil programlarının bozulacağını düşünen çoğu milletvekilince Başkanın bu tutumu olumlu da karşılanabilir. Ancak Meclis Başkanının bu kanaatini uzlaşı temelli arayışlara konu etmesi gerekirken -toplanmama kararına konu günler için- yeni bir yol (usul) açması, yarın için oluşacak yeni ‘yasama – yürütme’ denklemlerinde, yasamanın çalışmasını lehine görmeyen çoğunluk grupları veya baskı grupları tarafından, Genel Kurul toplantılarının fiilen engellenmesinin de yolunu açabilir.

İçtüzükte bulunmayan ve bir süre sınırına tabi olmadan alınabilen “toplanmama kararının” icrası döneminde, (olağanüstü) toplantı talebinin reddedebileceğini kabul etmek, Meclisin sürekliliğiyle bağdaştırmak mümkün değildir. 

Halbuki 2020 yılında yine toplanmama kararına konu bir gün için Meclis Başkanı Meclisi (olağanüstü) toplamıştır.  Bu toplantının başında yapılan (fiilî) usul tartışmasında, Başkan (Mustafa Şentop) tutumunun gerekçesini, “Çoğun içinde az da vardır” yorum ilkesine dayanarak, daha kapsamlı olan ‘aravermede’ TBMM’yi toplantıya çağırmaya yetkisi olan Başkanın ‘evleviyetle’ Genel Kurulu da çağırabileceği şeklinde açıklamıştır. (T. 2.1.2020, B. 41, s.63-69) Bu tutumda Başkanlığın “toplanmama kararını” Anayasanın aravermeye ilişkin hükmü kapsamı içinde gördüğü söylenebilir. “Çoğu Yapmaya Yetkili Olan Azı Yapmaya da Yetkilidir” ilkesi gereği tüm Meclis faaliyetlerinin ertelendiği bir durumda Meclisi toplantıya çağırmaya yetkili olan Başkanın, sadece Genel Kurulun çalışmalarının ertelendiği durumda da çağırma yetkisinin varlığı tabiidir. (Gözler, s.73) Kaldı ki araverme ve tatil kararında asıl olan Genel Kurulun çalışmalarına araverilmesidir ki, Genel Kurulun toplanmama kararının alındığı günlerde Meclisin diğer organları da fiili olarak toplanmamaktadır.  

Üç yıl gibi kısa bir süre geçmesine rağmen Başkanlığın bu tutumunun 2023 yılında aksi yönde değişmesi, siyasi aktörlerin, salt siyasi bir yaklaşımla karar verebildiklerinin de bir örneği olmuştur. Bu gerçeklik karşısında söz konusu ilkenin korunmasındaki önem kendisini göstermektedir. 

Söz konusu uygulamaların Anayasanın 3 ay tatil yapma sınırını anlamsız kılması, Başkanın olmayan takdir yetkisini kullanması ile Meclisin toplanabilme yetisini sınırlaması bakımından Anayasal çerçeveyi zorladığı söylenebilir.  

Halbuki, 15 günlük aravermenin yetersiz bulunduğu ve usul ekonomisi bakımından yeni bir karar almak için toplanmaya gerek duyulmadığı durumlarda, fiilen toplanmamayı sağlayan Meclisin uygulamaları da vardır. Teamül haline gelmiş “Aç/Kapa Yöntemi” diye ifade edilen bu uygulamada, Genel Kurul, aravermenin öncesinde veya sonrasında, ya toplantı yeter sayısı olmadığı için ya da başkanlık divanı oluşturulmadığı için fiilî olarak çalışmalarına aravermektedir. (Ör: T.3.3.2009, B.64) Grupların uzlaşısına dayalı bu uygulamada, birleşimler teknik ve hukukî olarak açıldığı, meclisin istemesi durumunda toplantı yapma yetisine bir engel oluşmadığı için etik sınırlar ve anayasal kapsam zorlanmakla birlikte (Bakırcı, s.155-170) anayasal sınırlar içinde kalındığı, en azından Meclisin topla-nabilmesi muhtariyetinin  gözetildiği söylenebilir. 

Kaynakça

Ergün Özbudun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, 2003.

Fahri Bakırcı, Abbas Kılıç, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde “Süreklilik İlkesi” Çerçevesinde “Ara Verme” ve “Tatil” Üzerine, “Türkiye Adalet Akademisi Dergisi”, 2021, s.155-190, https://dergipark.org.tr/tr/pub/-taad/issue/59541/856497 

İbrahim Kabaoğlu, Anayasa Yine İhlal Edildi, “Yeni Asya”, 11.1.2014, https://www.yeniasya-.com.tr/gundem/anayasa-yine-ihlal-edildi_592440 

İrfan Neziroğlu, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Olağanüstü Toplanması: Sorunlar ve Öneriler, “Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi”, 2005, s.1-32, https://dergipark.org.tr/tr/pub/-deuhfd/-issue/46850/587497

Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Yayınevi, 2020.

Kemal Gözler, Anayasa Hukukunda Yorum ve Norm Somutlaşması, Kamu Hukukçuları Platformu, TBB Yayınları, 2012, s.73, https://www.-anayasa.gen.tr/yorum-ilkeleri-kitaptan.pdf 

Milliyet, “CHP Genel Başkanı Özgür Özel Meclis’i olağanüstü toplantıya çağırdı”, T. 04.01.2024, https://www.milliyet.com.tr/gundem-/chp-genel-baskani-ozgur-ozel-meclisi-olaganustu-toplantiya-cagirdi-7059425 

Şeref Gözübüyük, Anayasa Hukuku, Turhan Kitabevi, 2013.

Şeref İba, Parlamento Hukuku, Seçkin Yayınevi, 2020.TBMM Kararları Arama Sitesi, https://www.tbmm.gov.tr/Yasama/Gecmis                   -Kararlar-Sonuc

TBMM Tutanakları, https://www.tbmm-.gov.tr/kutuphane-tutanaklara-erisim 

Volkan Has, Türk Parlamento Hukukunun Kaynakları ve TBMM’nin Çalışma Düzeni, Adalet Yayınevi, 209.

Yasama Bülteni, Olağanüstü Toplantı Çizelgesi, 2016, TBMM Yayınları, s.184-201, https://cdn-.tbmm.gov.tr/TbmmWeb/Yayinlar/Dosya/3f5abb4c-8d78-40d0-b44b-1095b41fe08a.pdf 

Yıldız Yazıcıoğlu “Anayasa krizinde TBMM boyutu ‘son halka’ mı oldu?” VAO Türkiye, T. 09.1.2024, https://www.voaturkce.com/a/-ana-yasa-krizinde-tbmm-boyutu-son-halka-mi-oldu/7433067.html