Tahkiki, hakikî Müslüman (Yüzde 20’si ehl-i tahkiktir.)
Taklidi Müslüman (Yüzde 80’i ehl-i tahkik değildir)
Tahkiki Müslüman da ikiye ayrılır:
Akıllı Müslüman, Muhakeme-i akliyeden noksan Müslüman.
Akıllı Müslüman da birkaç türlüdür:
Aklını kullanan, her meselenin evveline, zahirine, batınına, ahirine bakabilen Müslüman
Akıllı, ancak, mücerbiz (demagog), hakkı batıl, batılı hak gösterecek kadar aldatıcı zekâya sahip Müslüman.
Aldanan, ihale peşinde koşan, menfaat ve ganimet için kardeşini, dâvâsını satanlar.
 Dobra dobra Müslüman-Torba torba hukuksuzluk yapan veya bunları tasdik eder Müslüman.
Demokrat Müslüman-diktatör olan…
Beyinli Müslüman, beyinsiz Müslüman: “Şimdi içimizden birtakım beyinsizlerin işledikleri günah sebebiyle bizi helâk mı edeceksin?” (A’raf Sûresi, 156.)
Müslüman kardeşini “besmele çekerek” kin, nefret yağdırırken, bir taraftan da yine besmele çekerek “kurşun, bomba” yağdıran Müslüman.
Bakar kör, gördüğü halde aldırmayan, vurdumduymaz, uyuşuk, uyuşmuş, uyuşturulmuş Müslüman.
Duyduğu halde sağırlaşan, konuştuğu halde dilsizleşen Müslüman.
Nefsine binen Müslüman, nefsine binek olan Müslüman.
Gelişen Müslüman-değişen, dönüşen, döğüşen Müslüman.
Dünya malı için ölüme koşan-ahiret yurdu için ölümden kaçan…
Anası ölünce ağlayan, babası ölünce gülen Müslüman.
Varlıklı iken cılız bir sesle “Seni andım Allah!” diyen, kaybedince “Yandım Allah!” diye feryad eden...
Ramazan-ı şerifte farzları terk eden, sünnete koşan Müslüman.
Allah için ağlayan Müslüman-siyaset için yağlayan, yürekleri dağlayan Müslüman.
Gol atılınca “Allahuekber!” diye bağıran-namazda kısık sesle Hakk’ı çağıran Müslüman.
Yemek yerken besmeleyi unutan-faiz yerken yüksek sesle besmele çeken Müslüman.
Komşusu tokken aç yatan Müslüman, komşusu açken tok yatan, bir de “Vatan, millet” diye nutuk atan Müslüman.
Gece oruçlu, gündüz hörgüçlü Müslüman.
Tavuk kesmeyecek kadar yufka yürekli, adam öldürecek kadar katı kalpli Müslüman.
“Siyaset yalan” diyen Müslüman, siyasete dalan ve dindarlığı âlet ile Müslümanları yolan Müslüman.
Bir tarafta nefsini döven Müslüman, diğer tarafta kendini öven, kardeşine söven…
Bu asıl Müslüman, şu nasıl Müslüman?