Eserlerinde öncelikle “herkesten ziyade nasihate muhtaç” olarak nitelediği kendi nefsini irşad etmeyi esas aldı. Ve nefsini irşad ve ikna eden dersler, hâliyle diğer nefisler üzerinde de çok tesirli oldu.

Tahkikî imana odaklanan bu hizmetin çığ gibi büyümesi, aynı zamanda Allah’tan başka kimseye boyun eğmezken Allah’ın tüm yarattıklarına da sevgi ve şefkatle yaklaşıp hiçbirine tahakküm etmeme şuuruna sahip bir anlayışın toplum içinde kök salmasını netice verdi. Böylece, gerçek anlamda bağımsız, hür ve sağlıklı bir sivil toplumun temelleri atıldı.

Bu açıdan Üstadı Kur’ân müfessiri, İslâm âlimi, çağın müceddidi, mütefekkir, mücadele adamı, mücahid gibi sıfatlarının yanında, mükemmel bir sivil toplum öncüsü olarak da nitelememiz gerekiyor.

O, bütün nazarların devlete çevrildiği ve herşeyin devlete endekslendiği bir ortamda, geçmişten gelen ve artık devrini tamamlamış olan birçok anlayış ve gelenek gibi, bu yaklaşımı da eleştirdi. Ama işi orada bırakmayıp alternatif bir anlayış geliştirdi. Bunu da yine Kur’ân’a dayanarak ortaya koyduğu, çağı kucaklayan yeni ve çok orijinal yorumlarla gündeme getirdi.

Bu yorumlar aynı zamanda dünyanın girdiği yeni çağda devletin hâkimiyet, kontrol ve iştigal alanı sürekli küçülüp daralırken sivil ve örgütlü toplumun alanının genişleyeceğini çok önceden görebilen cihanşümûl bir feraseti de yansıtıyordu. Nitekim ilerleyen süreç onu doğruladı. 

Devleti ele geçirerek toplumu şekillendirebileceklerini zannedenler, hangi dünya görüşüne sahip olurlarsa olsunlar, bir yerden sonra hüsrana uğradılar. Buna karşılık, münhasıran toplumun aydınlatılmasına odaklanan Bediüzzaman en zor ve çetin şartları dahi aşarak başarılı oldu. 

Şimdi bize düşen görev, imanlı bir sivil toplum bilincini muhkemleştirmek için, yine onun koyduğu parametrelere, hadiselerin ve tecrübelerin netleştirdiği nüanslarıyla birlikte harfiyen uymak olmalı. Aksine yönelişlerin çok pahalıya mal olduğunu da görüp gereken dersleri çıkararak...