aLtıNCı merteBe
(HaşİYe)
onun celâli pek yüce, şanı pek büyüktür. Allah ilim ve
kudretiyle her şeyden büyüktür. zira o öyle bir
Âdil-i Ha-
kîm
ve
Kadîr-i Alîm
ve
Vahid-i Ehad
ve
Sultan-ı Ezelî’
dir
ki, bütün bu âlemler onun nizam ve mizanının, tanzim
ve tevzininin, adl ve hikmetinin ve ilim ve kudretinin kab-
za-i tasarrufundadır; ve şuhut derecesinde bir hads ile,
belki bilmüşahede, onun vahidiyet ve ehadiyet sırrına
mazhardır. Çünkü mükevvenatta nizam ve mizan ile tan-
zim ve tevzin dairesinden hariç hiçbir şey yoktur. Bunlar
ise,
İmam-ı Mübin
ve
Kitab-ı Mübin
’den iki babdır. Ve
şunlar dahi, biri o
Alîm-i Hakîm
’in ilim ve emrine, diğeri
de o
Aziz-i Rahîm
’in kudret ve iradesine iki ünvandır. Ve
şu imam ile beraber şu kitaptaki şu mizanlı nizam, başın-
da iz’an ve yüzünde gözü bulunan kimse için iki parlak
bürhandır ki, kâinatta hiçbir şeyin hiçbir zaman o
Rah-
man
’ın kabza-i tasarrufundan ve o Hannan’ın tanzimin-
den ve o
Mennan
’ın tezyininden ve o
Deyyan
’ın tevzinin-
den hariç kalmadığını gösterir.
elhâsıl:
Mevcudatın hilkatinde ism-i
Evvel
ve
Ahir
’in
tecellisi mebde ile müntehaya, asıl ile nesle, mazi ile
Lem’aLar | 769 |
Y
irmi
d
okuzuncu
l
em
’
a
den önce de var olan manasında
“Evvel” ismi.
izahat vermek:
ayrıntılı bilgi ver-
mek.
iz’an:
basiret, feraset, anlayış.
kabza-i tasarruf:
idare eli, yöne-
timi altında olma.
Kadir-i alîm:
her şeyi bilen güç
ve kudret sahibi Allah.
kâinat:
yaratılmış olan şeylerin ta-
mamı, evren.
kitabeten:
yazmakla, yazma ba-
kımından.
Kitab-ı mübin:
geçmiş ve gele-
cekten ziyade şimdiki zamana ba-
kan, Allah’ın kudret ve iradesinin
genel bir kanunlar mecmuası,
kudret defteri.
kudret:
güç, kuvvet.
mazhar:
zuhur yeri, görünme yeri,
erişme, kavuşma.
mazi:
geçmiş zaman.
mebde:
başlangıç.
mennan:
çok çok ihsan eden, en
çok nimet veren Allah.
mertebe:
derece, basamak.
mertebe-i sadise:
altıncı mertebe.
mevcudat:
var olan her şey.
mizan:
ölçü.
mükevvenat:
yaratılmışların ta-
mamı, “kün” yani “ol” emriyle Al-
lah tarafından var edilen kâinat ve
içindekiler.
münteha:
en son.
nesil:
kuşak, nesil.
nizam:
düzen.
rahman:
ister mü’min, ister kâfir;
ister iyi isterse kötü olsun; rahmeti
bütün herkese yayılan ve bütün
yaratılmışların rızıklarını ve geçim
şekillerini içine alan rahmetin sa-
hibi Allah.
sır:
bir şeyin dikkat, tecrübe, ye-
tenek ve sezgi yardımıyla kavra-
nabilen en ince en zor yanı; gizli
şey, gizem.
Sultan-ı ezelî:
kudret, kuvvet ve
hükümranlığının başlangıcı olma-
yan Allah.
şan:
şan, şöhret, ün.
şuhut:
şahit olma, gözlemleme.
tanzim:
düzenleme, tertipleme.
tecelli:
görünme, belirme.
tevzin:
vezinleme, tartma, denge-
leme.
tezyin:
süsleme, ziynetlendirme.
ünvan:
ad, isim.
Vahid-i ehad:
bir olan ve birliği
her bir şeyde tecelli eden Allah.
Vahidiyet:
birlik, Allah’ın bir ve
tek oluşu.
HaşİYe:
Bu Mertebe-i sadise sair mertebeler gibi yazılsaydı, pek çok
uzun olacaktı. Çünkü İmam-ı Mübin, kitab-ı Mübin, kısa ifade ile beyan
edilemez. otuzuncu sözde bir nebze zikredildiğinden, burada kitabeten
kısa kesip, derste izahat verdik.
adil-i Hakîm:
hikmet ve ada-
letle iş görüp tasarruf eden.
adl:
doğruluk, eşitlik.
ahir:
son.
âlem:
dünya, cihan.
alîm-i Hakîm:
hikmetli Alîm
ya da gayeli, faydalı, yerli ye-
rinde iş gören ve her şeyi en
iyi bilen.
asıl:
esas, kök, temel.
aziz-i rahîm:
merhametli,
acıyıp esirgeyen, her şeye ga-
lip olan Allah.
bab:
kısım, bölüm, bahis.
beyan etme:
açıklama, izah
etme.
bilmüşahede:
şahit olunarak,
görerek.
bürhan:
delil, ispat, şahit.
celâl:
nihayet derecede bü-
yüklük, azamet, ululuk.
Deyyan:
herkesin hesabını ve
hakkını en iyi bilen ve veren
Allah, Hâkim.
ehadiyet:
Allah’ın her bir
şeyde birliğini göstermesi.
elhâsıl:
sonuç olarak, özetle.
emir:
iş buyurma, buyruk,
buyrultu.
hads:
sezgi, seziş.
Hannan:
çok merhametli olan,
Allah.
haşiye:
dipnot, açıklayıcı yazı.
hikmet:
yaratılıştaki İlâhî
gaye, fayda.
hilkat:
yaratılma, yaratılış.
ilim:
bilim, biliş, bilgi.
imam:
delil, rehber.
İmam-ı mübin:
İlâhî ilim ve
emrin bir ünvanı; gayp âle-
mine bakan, eşyanın geçmiş
ve geleceğe ait kaidelerinin
yazıldığı kader defteri.
irade:
dileme, isteme.
ism-i evvel:
(Allah’ın) her şey-
