BİR ÂYET, BİR YORUM

Gazap duygusu ve mertebeleri - Yrd. Doç. Dr. Atİlla YARGICI

Gazap duygusu insana zarar verecek şeyleri ortadan kaldırmak için verilmiştir. Hayat boyunca birçok tehlikelerle karşı karşıya kalırız. Bu duyguyu normal bir şekilde kullanarak ancak bunlardan kurtulabiliriz. Gazap kuvvetinin ifrat mertebesi, tehevvürdür. Bu aşırı yöne sahip olan insanlar, maddî ve mânevî hiçbir şeyden korkmazlar, çekinmezler. Ne Allah’ın azabından, ne de kullarından korkarlar. Bütün zulümler, haksızlıklar, kötülükler bu mertebenin ürünüdür. Nemrud, Hz. İbrahim’i (as) bu yüzden ateşe atmıştır. Firavunun İsrailoğulları’na yaptığı zulümlerin altında yatan da budur. Zalim insanlar, gazap kuvvetlerini kontrol altına alamayan kimselerdir. Tehevvürden, kibirlenmek, hiddetletmek, kendini beğenme gibi kötü hasletler ortaya çıkar. Allah’ı tanımayan, O’nu sevmeyen, O’nun azabından korkmayan insanlar, kendilerinde birşeyler olduğunu zannederler. İnsan olduklarını unutur, kendilerine ilâhlık süsü verirler. Ancak bir mikroba, bir sineğe, bir karıncaya mağlûp olduklarında her şeyi anlar, ama iş işten geçmiş olur.

Gazap kuvvetinin tefrit mertebesine cebânet denmektedir. Cebanet, Arapça bir kelimedir. Korkulmayan şeylerden bile korkmak anlamına gelir. Bu tür insanlar da normal değildir. Bunlar kendilerini, ailelerini, vatanlarını bile tehlikelerden korumak için bir şey yapamazlar. Korkudan elleri ayakları titrer. Bu, hayatı korumak için ihsan edilen gazap kuvvetini yerli yerinde kullanmamak, hayatı zehir etmek, hayatı azap hâline getirmek demektir. Korkulmayacak şeylerden bile korkanlar hayatı kendilerine zehir eden kimselerdir. Cebanetten sabırsızlık, feryat, aşağılık duygusu ve hakkını alamamak doğar.

Gazap kuvvetinin vasat, yani orta mertebesi şecaattir. Bu da bir insanı insan yapan cesaret anlamına gelir. Gazap duygusunun orta mertebesini kazanmış bir kimse, dinî ve dünyevî hakları için gerekirse canını bile verecek kadar cesaret sahibi olur. Ama meşrû olmayan hususlarda böyle bir kahramanlığa teşebbüs etmez. Şecaat ahlâkına sahip olan insanlarda, kerem, iyilik, ihsan, tahammül, yumuşak huyluluk, sebat ve metanet, öfkeyi yenmek, ağır başlılık, sevgi gibi karakter özellikleri belirir.

03.09.2009