Demokratik Cumhuriyet

KÜLTÜR eski Bakanı Ertuğrul Günay, cumhuriyet ile ilgili bir soruyu cevap-landırırken Ziya Paşa’nın şiirine nazire yaparak, “Ayinesi işleyişidir rejimin, adına bakılmaz” dedi. Günay, demokrasi olmadan cumhuriyetin değerinin anlaşılamayacağını, kâğıt üzerinde bir kavram olacağını vurguladı.

Kavramlar Kağıt Üstünde

GÜNAY: “Yüzyıla yakın cumhuriyet ve yetmiş yılı aşkın çok partili demokrasi deneyim ve mücadelesinin sonunda Türkiye’nin bugün geldiği yer gerçek bir talihsizlik. Devletin başında kim olursa olsun, yönetimi demokratik kılan kuvvetler ayrılığı ve hukukun üstünlüğüdür. Bugün bu kavramlar kâğıt üstünde.”

Şeffaflık sağlanmalı

“ÖNEMLİ olan, devletin görev ve yetkilerinin farklı organlara dağıtılmış ve bunların tümünün denetlenebilir olması, bireylerin yönetime katılma olanakları ve yönetimin işlem ve eylemlerinin şeffaf olması önemlidir. Bunlar varsa bir kraliyet demokratik, yoksa bir–sözde–cumhuriyet otokratik olabilir.”

***

Rejimin adı değil, işleyişi önemli

Kültür ve Turizm Eski Bakanı Ertuğrul Günay ile Cumhuriyet’i konuştuk. Günay, “Mükemmelliği rejimin adında değil, yönetimin işleyişinde aramalıyız” dedi.

Kültür ve Turizm Eski Bakanı Ertuğrul Günay GençYorum dergisinin sorularını cevaplandırdı. 

Derginin Ekim 2018 sayısında yayınlanan röportajıda cumhuriyet rejimi konusundaki sorular üzerine açıklama yapan Günay, “Mükemmelliği rejimin adında değil, yönetimin işleyişinde aramalıyız” dedi.

Ekim ayı Türk siyasî tarihi açısından önem taşıyan bir ay. Türkiye siyasî geleneği, kültürü ve toplum yapısı düşünüldüğünde Cumhuriyet kavramını nasıl değerlendirirsiniz?

Cumhuriyet, Türkiye’nin siyasî geleneği açısından yeni bir kavram. Toplumumuz ve üzerinde yaşadığımız topraklar, tarih boyunca egemenliğin bir kişide ya da ailede yoğunlaştığı tekilci yönetim usûlleriyle yönetilegelmiş. Bizim tarihimizde, örneğin bir dönem Roma ya da Atina’da yaşanan -sınırlı da olsa- katılımcı yönetim biçimleri hemen hiç yaşanmamış. Bu açıdan, devletin başındaki kişinin bir soy, haneden ya da kast içinden gelmek yerine doğrudan halk -yahut onun seçilmiş temsilcileri- tarafından belirlenmesi yönetim sürecimiz içinde gerçekten bir devrim. 

Dünyaya baktığımızda totaliter rejimle yönetilen birçok ülkenin Cumhuriyet olarak adlandırıldığını görüyoruz. Bu konuda neler söylersiniz?

Cumhuriyet, devletin başındaki kişinin seçimle belirlenmesi açısından elbet olumlu bir adım. Ancak bu adımın halk için de olumlu, anlamlı sonuçlar doğurması için, devlet başkanının yetkililerinin başka seçilmiş organlarla paylaşılması (kuvvetler ayrılığı) ve denetlenebilir, hesap verebilir (hukuk devleti) olması gerekiyor. Bunlar olmazsa, dünyada çok örneği var; devlet başkanının seçilmiş olmasıyla yönetim demokratik olmuyor, otokratik olabiliyor.

İdeal bir Cumhuriyet yönetimi açısından Türkiye’nin yeni sistemini nasıl değerlendiriyorsunuz? Hukukî ve siyasî olarak artıları veya eksileri nelerdir?

Yüz yıla yakın cumhuriyet ve yetmiş yılı aşkın çok partili demokrasi deneyim ve mücadelesinin sonunda Türkiye’nin bugün geldiği yer gerçek bir talihsizlik. Devletin başında kim olursa olsun, yönetimi demokratik kılan kuvvetler ayrılığı ve hukukun üstünlüğüdür. Bugün Türkiye’de bu kavramlar sadece kâğıt üzerinde. Ayrıca cumhurbaşkanının bir parti başkanı ve taraflı bir siyasetçi olması, toplumun (cumhurun) bütünlüğünü zedeliyor.

İnsanlık tarihi boyunca çok çeşitli yönetim metotları denenmiş. Özellikle Yakın Çağ’da Cumhuriyet ve Demokrasi’nin revaçta olduğunu görüyoruz. Peki Cumhuriyet için, “En ideal yönetim sistemidir, bütün normları en uygun şekilde dizayn edilmiştir” diyebilir miyiz, yoksa Cumhuriyet’in eksikleri var mıdır?

Önemli olan, yeniden altını çizerek söylüyorum: Devletin görev ve yetkilerinin farklı organlara dağıtılmış ve bunların tümünün denetlenebilir olması, bireylerin yönetime katılma olanakları ve yönetimin işlem ve eylemlerinin saydam (şeffaf) olması önemlidir. Bunlar varsa bir kraliyet demokratik, yoksa bir–sözde–cumhuriyet otokratik olabilir. Mükemmelliği rejimin adında değil, yönetimin işleyişinde aramalıyız.

Ülkemizin içinde bulunduğu iç ve dış sıkıntılara Cumhuriyet nasıl bir çözüm sunar?

Cumhuriyet, kâğıt üzerinde bir kavram olarak kalmaktan kurtulur, katılım ve saydamlık üzerinde anlam ve içlem kazanırsa, sorunları hemen çözemezsek bile, çözümü konusunda uygarca konuşur, çözüm yolları arayabiliriz.

Cumhuriyet yönetimlerinde halkın yönetime etkisi ve katkısının nasıl olması gerektiğini düşünüyorsunuz?

Çağımızda sistemleri anlamlı ve yaşanabilir kılan önemli kavramlardan biri katılımcılıktır. Her birimde yaşayanların yerel ve merkezî karar alma süreçlerine aktif katılımı yoksa, seçim, sandık v.b. sadece bir aldatmacanın aracı olur. Örneğin seçimlerde parti merkezlerince hazırlanıp onay için seçmene dayatılan aday listeleri bu aldatmacanın çarpıcı örneklerinden biridir.

Cumhuriyet ve Demokrasi ilişkisi nasıl değerlendirilmelidir? Cumhuriyetsiz Demokrasi veya Demokrasisiz Cumhuriyet olabilir mi?

Çağımızda önemli ve anlamlı olan demokrasidir. Sistem demokratik değilse, adının Cumhuriyet olması halk için anlam ifade etmez. Ancak adı demokratik olsa da, kuvvetler ayrılığı, hukukun üstünlüğü, düşünce, inanç ve söz özgürlüğü, denetlenebilirlik ve hesap verebilirlik yoksa bu da bir anlam ifade etmez.

Özetle,–Ziya Paşa merhuma nazire–ayinesi işleyişidir rejimin, adına bakılmaz!

RÖPORTAJ: MUHAMMED GÜNDOĞAN

[email protected]