Evrensel bilginin biricik kaynağı sayılabilecek kadar ileri giden wikipedia’ya Türkiye’den erişim yakın süre önce siyasî sebeplerle ve hoyratça engellenince çokları gibi bizim de âdeta elimiz ayağımız birbirine dolaşmıştı. Açıldı da rahatladık.

Wikipedia’nın birçok ansiklopedi maddesini tıkladığınızda sayfanın sonunda o maddenin bilgi kaynaklarından bazıları için şöyle bir cümle görürsünüz: “… (site) … tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”

Bu makineyi ve web arşivciliğinin manasını anlamak için Wayback Machine’yi tıkladığınızda karşınıza çıkacak olan Wikipedia bilgisi de (sadece kısalttık) şöyle: “Wayback Machine, kâr amacı gütmeyen Internet Archive adlı kuruluş tarafından geliştirilmiş bir sayısal zaman kapsülüdür. Alexa Internet’ten derlenen içerikle çalışan, 1996 yılında oluşturulan ve 2001 yılında halka açılan Wayback Machine, kullanıcının ‘zamanda geriye’ gitmesini ve web sitelerinin geçmişte nasıl göründüğünü görmesini sağlar. Kurucuları Brewster Kahle ve Bruce Gilliat, Wayback Machine’i feshedilmiş web sayfalarının arşivlenmiş kopyalarını koruyarak ‘tüm bilgiye evrensel erişim’ sağlamak için geliştirdi. Wayback Machine önbelleğe alınmış web sayfalarını arşivlemeye 1996 yılında başlamıştır. 2009’un sonunda 38,2 milyondan fazla web sayfasını kayıt altına almıştı. 13 Mart 2023 itibarıyla Wayback Machine, 800 milyardan fazla web sayfasını arşivlemiştir. Kahle ve Gilliat makineyi tüm interneti arşivlemek ve ‘tüm bilgiye evrensel erişim’ sağlamak umuduyla icat etti. İnternet Archive 2016 yılında tüm dijital koleksiyonlarının bir kopyasını Kanada’da tutma kararı aldı. Mayıs 2021’de, Internet Archive’ın 25. yıldönümü için Wayback Machine, kullanıcıların ‘bilginin kuşatma altında olduğu 2046’daki internete seyahat etmelerine’ imkân tanıyan ‘Wayforward Machine’i tanıttı. 9 Ekim 2016’dan itibaren Türkiye’de erişimi engellenmiştir. 2020 itibarıyla yeniden kullanılabilir olmuştur. Ancak bu engelleme nedeniyle Türkiye’deki Wayback Machine tarafından yedeklenmiş web sitesi sayısı diğer ülkelere göre daha az kalmıştır.”

***

Görülüyor ki internette “tüm bilgiye evrensel erişim” var ve insanın aklından geçenleri bile bulabiliriz. Ki 2046’ya daha yirmi sene var. Bakalım başka neler çıkacak?

Peki internette -ve Wayback Machine’de- hangi tür bilgiyi bulamayız?

“İnsan” olan insanın “kalbinden” geçenleri internette bulamayız. Meselâ “Amerikan transandantalizminin en önemli temsilcisi” denilen Amerikan düşünür ve yazar Ralph Waldo Emerson’ın (d. 25 Mayıs 1803 - ö. 27 Nisan 1882) mensup olduğu Üniteryenizm’in Hıristiyanlıktaki teslis inanışının aksine Hz. İsa’nın ve Kutsal Ruh’un tanrılığını reddeden Hıristiyan teolojisi hareketi olmasının bu hareketin mensuplarının kalplerinde bıraktığı izi yapay zekâ bilemeyecek. Makinenin aklımızı okuması mümkündür. Ama kalbimizden geçenlerin hakikatini ancak o kalbin sahibi bilir.

“Allah, göklerin ve yerin gaybını/insanların bilemeyeceği şeyleri bilir. O, kalplerin içinde ne varsa onu da hakkı ile bilendir.” (Fatır, 38)

“Kalbimin sahibi benim” diyenler kalbin akılla ilişkisini yanlış kuranlardır.

“Benim de kalbimin de sahibi beni Yaratan’dır” diyen için ise bilgi hakiki sevgiye sebep oluyorsa iyidir ve faydalıdır. Allah’ı sevmeye sebep olan bilgi Allah’ı bilme bilgisidir.

Bilgi ve sevgi arasındaki ilişkiyi felsefe ya da “filo sofi” yani “bilgi/bilgelik sevgisi” olarak gören ve akıl ve bilgiyi evrensel sanan her filozof, asıl evrensel olanın kalp ve duygu olduğunu fark ettiğinde yanıldığını da anlar.

Yaşlılık işte bu anlayış basamağıdır. Ölümden korkmak ya da ölüme hazır olmak da işte bununla ilgilidir.

Arafta kalanları ayrıca düşünmemiz ise şarttır.

“Allah’ını seven makine sevgisinden uzak dursun” demek isterdik. Zira o makine bilgisi sevgiye dönüşmeye meyyal bile değil.

Makine bilgisi ile Allah’ı seven ve ona tapan var mıdır ve olacak mıdır?

Sohbetteki insibağ makineyle sohbette de var mıdır?

Yapay zekânın hakiki uzmanları önce buna cevap versin.